Kiểm tra chuyên ngành quá nhiêu khê, mất thời gian
Tổ công tác đã kiểm tra thực địa tại Chi cục Hải quan khu vực 3, Cơ quan Thú y vùng II để xem xét quy trình kiểm tra chuyên ngành và thông quan hàng hóa XNK. Qua kiểm tra cho thấy, việc kiểm tra chuyên ngành với hàng hóa XNK rất mất thời gian, chiếm tới 78% tổng thời gian thông quan hàng hóa, còn thời gian của kiểm tra thủ tục hải quan chỉ là 22%. Ông Nguyễn Tiến Lộc, Cục trưởng Cục Hải quan TP Hải Phòng cho biết rõ hơn, cơ quan hải quan làm thủ tục theo quy định không quá 50 giờ nhưng hàng hóa XNK vẫn phải chờ kết quả kiểm tra chuyên ngành, khiến thời gian thông quan trung bình khoảng 10 ngày, tức là 240 giờ.
Trong khi, hải quan chỉ kiểm tra khoảng 6% lô hàng, nhưng cơ quan chuyên ngành của các bộ lại kiểm tra rất nhiều, ví dụ như số lô hàng thực phẩm phải kiểm tra an toàn thực phẩm lên tới 60-70%. Cùng với đó, nhiều mặt hàng chịu sự điều chỉnh của nhiều văn bản, có mặt hàng tới 4 văn bản, nhiều mặt hàng chịu sự kiểm tra của 2-3 bộ, tức là phải làm 2-3 bộ thủ tục.
Chính vì vậy, theo tính toán của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, mỗi năm, doanh nghiệp mất 28,6 triệu ngày công và 14.300 tỷ đồng chi phí cho các thủ tục kiểm tra chuyên ngành.
Tàu công-te-nơ cập cảng Hải Phòng. Ảnh: TTXVN.
Ông Hoàng Quang Phòng, Phó chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, hiện nay, số lượng hồ sơ, giấy tờ mà các cơ quan buộc doanh nghiệp phải nộp khi làm thủ tục thông quan hàng hóa là rất nhiều, trong đó có cả những loại giấy tờ không liên quan đến hàng hóa, chất lượng hàng hóa nhưng doanh nghiệp vẫn phải nộp, hay những hóa đơn điện tử vẫn được yêu cầu phải công chứng. Theo khảo sát của VCCI, có tới 25% doanh nghiệp khi được hỏi cho rằng, các thủ tục kiểm tra chuyên ngành là quá rắc rối. Trong đó, các thủ tục để XNK hàng hóa thuộc lĩnh vực văn hóa và y tế được kêu là khó nhất.
Ngành hải quan đã đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực thông quan hàng hóa, quy định về luồng xanh (hàng hóa không cần kiểm tra), luồng vàng (hàng hóa chỉ kiểm tra giấy tờ) và luồng đỏ (hàng hóa phải kiểm tra cả giấy tờ và thực tế hàng hóa). Nhưng để kiểm tra hàng hóa XNK thì còn nhiều ngành khác, và các ngành này còn quá trì trệ trong các thủ tục liên quan đến việc này. Hàng hóa nếu đã được yêu cầu kiểm tra chuyên ngành thì sẽ kiểm tra 100% các lô hàng từ giấy tờ cho tới thực tế các mẫu hàng. TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương đặt câu hỏi, các bộ trưởng các lĩnh vực có thủ tục kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa XNK có bao giờ xuống cảng để nắm tình hình hay không?
Hiệu quả kiểm tra không cao
Việc kiểm tra chuyên ngành nhiêu khê, tốn chi phí, thời gian như vậy nhưng hiệu quả thực tế lại không cao, tỷ lệ lô hàng bị phát hiện có vi phạm chỉ chiếm 0,06% tổng số lô hàng được kiểm tra.
Các ý kiến tại cuộc làm việc cho rằng, các bộ, ngành muốn kiểm tra chuyên ngành thì phải có đủ quy trình kiểm tra, quy định tiêu chuẩn hàng hóa rất cụ thể, rồi phương tiện, trình độ nhân lực. Tuy nhiên, các yêu cầu này hiện không được đáp ứng đầy đủ. Nhiều mặt hàng được yêu cầu kiểm tra chuyên ngành nhưng lại chưa đưa ra được các tiêu chuẩn, quy chuẩn để kiểm tra. Phương tiện, dụng cụ, phòng xét nghiệm thiếu nên nhân viên nhiều khi chỉ kiểm tra hàng hóa bằng cảm quan: “Nhìn, sờ, ngửi”. Kiểm tra chuyên ngành qua thủ tục giấy tờ là chính. Ấy vậy mà, mỗi bộ hồ sơ kiểm tra chuyên ngành như vậy có chi phí tới 1.050.000 đồng. “Kiểm tra bằng cảm quan mà thu số tiền như vậy là quá đắt”, Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Hoàng Anh Tuấn nhận xét.
Đồng chí Mai Tiến Dũng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ, Tổ trưởng Tổ công tác của Thủ tướng cho rằng, việc kiểm tra các sản phẩm công nghệ cao từ các nước G7 là không hợp lý. “Iphone 7, 8 sao cũng kiểm tra, khi ta không sản xuất được như họ, cũng không có phòng thí nghiệm?”, Bộ trưởng Mai Tiến Dũng nói. Theo Bộ trưởng, tinh thần của Chính phủ là vẫn phải bảo đảm quản lý Nhà nước, không thể bỏ việc kiểm tra, nhưng phải thay đổi phương thức kiểm tra, áp dụng kiểm tra rủi ro, chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm.
Đáng lưu ý là thủ tục, yêu cầu nhiêu khê như vậy, nhưng vẫn đầy kẽ hở cho tiêu cực. Ông Nguyễn Tiến Lộc cho biết, doanh nghiệp chỉ cần mang một mẫu bất kỳ lên phòng kiểm nghiệm ở Hà Nội để chứng nhận, không cần lấy mẫu từ lô hàng trước sự giám sát của nhân viên hải quan. Như thế, hiệu quả việc lấy mẫu thực tế gần như bằng không.
Từ những thực tế ấy, các thành viên của Tổ công tác đặt ra vấn đề là các thủ tục phức tạp hiện nay chỉ tạo ra cơ hội cho các nhân viên cơ quan nhà nước có liên quan nhũng nhiễu doanh nghiệp.
Phải giảm chi phí vận chuyển
TS Nguyễn Đình Cung cho biết, hiện nay, Cảng Hải Phòng vẫn còn rất kém cạnh tranh so với các cảng trong nước và khu vực. Chi phí cho kinh doanh của Việt Nam còn lớn. Chẳng hạn, một công-ten-nơ đi từ Hải Phòng tới Yokohama (Nhật Bản) mất tới 1.000USD, trong khi từ Quảng Châu (Trung Quốc) đi Yokohama chỉ mất có 170USD. Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Hoàng Anh Tuấn lý giải nguyên nhân của việc này do một phần không nhỏ từ hàng hóa bị "om" ở cảng, phải tính thêm chi phí kho bãi tới 200USD/ngày/công-ten-nơ.
Một vấn đề nữa được Tổ công tác của Thủ tướng, các hiệp hội doanh nghiệp quan tâm trong buổi làm việc là chuyện thu phí hạ tầng cảng biển của Hải Phòng thời gian qua. Theo nhiều ý kiến, điều này đã làm tăng chi phí của doanh nghiệp. Trong khi đó, hạ tầng về giao thông, cảng biển ở Hải Phòng là điểm nút của phát triển kinh tế của cả Bắc Bộ.
Về vấn đề này, Bí thư Thành ủy Hải Phòng Lê Văn Thành cho hay, Hải Phòng thực hiện thu phí cảng biển cũng là theo chỉ đạo chung của Chính phủ, trước khi đưa ra quyết định đã thảo luận kỹ, mức thu chỉ bằng 60% so với các thành phố có cảng biển khác. Trong 8 tháng năm 2017, Hải Phòng thu phí hạ tầng cảng biển được khoảng 1.000 tỷ đồng, trong đó khoảng 500 tỷ đồng thu từ hàng hóa tạm nhập tái xuất (trong khi đó hàng hóa này chỉ chiếm 10% về lượng).
Đồng chí Lê Văn Thành cũng cho biết, Hải Phòng dùng số tiền thu được nêu trên để đầu tư hạ tầng giao thông của thành phố nhằm phục vụ vận tải hàng hóa từ cảng biển, bởi Chính phủ chỉ đầu tư các công trình tầm cỡ quốc gia. Số tiền 1.000 tỷ đồng thu được mới chỉ đáp ứng được 1/10 nhu cầu. Hải Phòng đã phải vay từ các nguồn để đầu tư hàng chục nghìn tỷ đồng cho hạ tầng trong những năm qua. "Đường đến cảng thường bị quá tải, ách tắc đến 6 tiếng đồng hồ, như vậy có thể hỏng cả hàng hóa của doanh nghiệp”, đồng chí Lê Văn Thành chia sẻ.
Tuy nhiên, tiếp thu ý kiến góp ý của các doanh nghiệp, UBND TP Hải Phòng đang chỉ đạo rà soát, tính toán lại mức thu phí hạ tầng cảng biển, theo hướng có mặt hàng sẽ được giảm phí. Các nội dung này sẽ được báo cáo trong kỳ họp HĐND thành phố Hải Phòng tháng 12 năm nay.
QUANG PHƯƠNG - TRƯỜNG GIANG