Thực hiện chiến lược trên, bằng những bước đi có tính toán, đến nay chúng ta đã đạt được kết quả quan trọng. Tuy nhiên, để khai thác và sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên này, cần có những điều chỉnh cho phù hợp với thực tế.

Chuyển dần từ bề rộng sang chiều sâu

Nhận định trên bình diện chung, trong 6 năm thực hiện chiến lược (2012-2017), công tác quản lý Nhà nước về khoáng sản có những chuyển biến rõ nét; tình trạng cấp phép tràn lan cơ bản được khắc phục. Ngành công nghiệp khai thác, chế biến khoáng sản chuyển dần từ phát triển theo bề rộng sang phát triển theo chiều sâu. Hoạt động khai thác khoáng sản đã tạo công ăn việc làm cho hàng chục vạn lao động và đóng góp quan trọng nguồn thu cho ngân sách Nhà nước. Ông Trần Văn Miến, Vụ trưởng Vụ Địa chất, Tổng cục Địa chất và Khoảng sản Việt Nam, Bộ Tài Nguyên và Môi trường (TNMT), cho biết: "Thực hiện chiến lược đã đạt được một số kết quả quan trọng trong công tác điều tra cơ bản địa chất và khoáng sản; dự trữ khoáng sản; công tác thăm dò khoáng sản; quản lý hoạt động khoáng sản".

Dự thảo báo cáo của Vụ Địa chất về thực hiện chiến lược trong giai đoạn 2012-2017 cho thấy những nỗ lực của toàn ngành, các bộ, ngành, các địa phương. Chúng ta đã hoàn thành lập bản đồ địa chất khoáng sản tỷ lệ 1/50.000 phần đất liền gần 24.000km2; điều tra tai biến địa chất, môi trường địa chất ở nhiều diện tích thuộc khu vực miền núi Tây Bắc, Đông Bắc; hoàn thành lập bản đồ địa chất khoáng sản tỷ lệ 1:100.000 trên diện tích 35.000km2 vùng biển độ sâu từ 30 đến 100m nước; đã hoàn thành đánh giá tổng thể tiềm năng quặng bauxite ở Tây Nguyên; phát hiện và đánh giá một số mỏ của các loại khoáng sản gồm chì-kẽm-titan, wonfram, urani, felsfat-kaolin, than nâu ở Đồng bằng sông Hồng… Đã có 48 khu vực được đưa vào dự trữ khoáng sản quốc gia, gồm 10 loại khoáng sản: Than, aptits, cromit, chì-kẽm, titan, bauxite, sắt laterit, đá hoa trắng, cát trắng, đất hiếm với trữ lượng cụ thể. Khai thác, chế biến khoáng sản cung cấp nguồn nguyên liệu khoáng sản phục vụ kịp thời cho các ngành kinh tế, góp phần thực hiện công nghiệp hóa và xuất khẩu, bước đầu hình thành một số khu công nghiệp chế biến khoáng sản tập trung…

Công tác cấp phép hoạt động khoáng sản cho 40 loại khoáng sản chủ yếu được phê duyệt theo đúng phân cấp. Đến hết năm 2016, cả nước có gần 3.000 tổ chức, cá nhân thuộc mọi thành phần kinh tế đang thăm dò, khai thác khoáng sản theo 4.071 giấy phép thăm dò, khai thác khoáng sản do cơ quan Trung ương và các địa phương cấp phép.

Dù đạt được kết quả tích cực, tuy nhiên hoạt động khai thác khoáng sản, thực hiện chiến lược còn nhiều hạn chế. Nguy cơ cạn kiệt các loại khoáng sản do khai thác quá mức, không theo quy hoạch đã được cảnh báo từ lâu, bởi vậy, giai đoạn 2012-2020, việc khai thác phải tiếp tục chấn chỉnh. Trong 6 năm (2012-2017) thực hiện, một số mục tiêu chiến lược chưa đạt được, như các mục tiêu: Chấm dứt các cơ sở chế biến khoáng sản manh mún, công nghệ lạc hậu, hiệu quả thấp, gây ô nhiễm môi trường; hình thành các khu công nghiệp chế biến khoáng sản tập trung với công nghệ tiên tiến, có quy mô tương xứng với tiềm năng của từng loại khoáng sản, chỉ xuất khẩu sản phẩm sau chế biến có giá trị cao đối với khoáng sản quy mô lớn; ứng dụng công nghệ tiên tiến trong khai thác, chế biến khoáng sản và bảo vệ môi trường trong khai thác, chế biến khoáng sản còn hạn chế…

Tăng cường các biện pháp quản lý

Từ thực trạng đánh giá việc thực hiện chiến lược giai đoạn 2012-2017, nhiều ý kiến của các bộ, ngành mà Bộ TNMT lấy ý kiến đồng tình rằng cần có sự điều chỉnh một số nội dung trong thực hiện chiến lược. Theo đó, các ý kiến cho rằng cần có phân tích, đánh giá đầy đủ hơn về những tồn tại, hạn chế; tập trung tháo gỡ những vướng mắc trong cơ chế, chính sách tài chính về khoáng sản; thuế khoáng sản, đấu giá khoáng sản, thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản… Đặc biệt, giải quyết được mâu thuẫn giữa khai thác, thăm dò khoáng sản và bảo vệ môi trường. Kiên quyết đóng cửa các cơ sở khai thác, chế biến khoáng sản có công nghệ lạc hậu, gây ô nhiễm môi trường. Tăng cường năng lực quản lý môi trường các cấp, nhất là tập trung vào cấp quận (huyện), phường (xã). Đẩy mạnh công tác đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển công nghiệp khai khoáng bền vững. Trong chương trình hành động của Bộ TNMT đến năm 2020, đối với lĩnh vực địa chất và khoáng sản sẽ hướng tới hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về địa chất-khoáng sản.

Đối với quá trình thực hiện chiến lược, tại Văn bản số 6667/VPCP-CN của Văn phòng Chính phủ truyền đạt ý kiến của Phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng yêu cầu một số bộ, UBND các tỉnh, thành phố về tình hình quản lý Nhà nước về khoáng sản trên phạm vi toàn quốc năm 2016, chỉ đạo Bộ TNMT tổng kết thực hiện chiến lược và đề xuất nội dung điều chỉnh, sửa đổi. Thực hiện ý kiến của Phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng, Bộ TNMT đã chỉ đạo Tổng cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam khẩn trương hoàn thành dự thảo chiến lược này với những nội dung điều chỉnh, sửa đổi.

Hiện, Bộ TNMT cơ bản hoàn chỉnh dự thảo nội dung điều chỉnh chiến lược sau khi lấy ý kiến đóng góp rộng rãi. Theo đó, dự thảo đề xuất thay đổi, chỉnh sửa một số nội dung với hoạt động chế biến, xuất khẩu khoáng sản phù hợp với từng thời kỳ. Một trong các nội dung rất được quan tâm là đề xuất thay đổi: “Chỉ xuất khẩu sản phẩm sau chế biến có giá trị kinh tế cao đối với khoáng sản quy mô lớn” bằng “xuất khẩu sản phẩm sau tuyển, chế biến có hiệu quả kinh tế cao; ưu tiên xuất khẩu khoáng sản có quy mô lớn”. Nội dung này nếu được chấp nhận thì việc xuất khẩu khoáng sản sẽ có nhiều thay đổi so với hiện nay. Dự thảo cũng đề xuất bổ sung thêm nội dung về đánh giá khoáng sản ở các vùng biển của Việt Nam; đánh giá làm rõ tiềm năng tài nguyên và các loại khoáng sản có giá trị kinh tế cao trên đất liền đến độ sâu 1.000m; điều chỉnh phân loại khoáng sản theo Luật Quy hoạch mới; điều chỉnh thời gian chấm dứt các cơ sở chế biến khoáng sản manh mún, công nghệ lạc hậu, hiệu quả thấp, gây ô nhiễm môi trường. Dự thảo cũng bổ sung 4 giải pháp trong thực hiện chiến lược nhằm phát huy tối đa vai trò của địa phương, từ cơ sở trong cả hoạt động khai thác, quy hoạch, bảo vệ khoáng sản, bảo vệ môi trường chặt chẽ và thuận lợi.

NGUYỄN HÀ MY