Để cạnh tranh thành động lực tăng trưởng

Vướng nhiều rào cản nên giảm khả năng cạnh tranh

Nhìn vào quá trình thực hiện chính sách cạnh tranh của Việt Nam thời gian qua, Phó cục trưởng Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công Thương) Trịnh Anh Tuấn cho biết: Việt Nam chính thức có Luật Cạnh tranh từ năm 2004, nhưng tới nay, hiệu quả thực thi pháp luật về cạnh tranh chưa như mong đợi. Tính đến năm 2016, liên quan đến vi phạm pháp luật, thỏa thuận hạn chế cạnh tranh, lạm dụng vị trí thống lĩnh, vị trí độc quyền… các cơ quan thực thi pháp luật cạnh tranh mới điều tra chính thức có 8 vụ, số vụ việc tiến hành xử lý có 6 vụ; trong hàng triệu doanh nghiệp (DN) tham gia thị trường, chỉ có 70 DN bị điều tra và số tiền xử lý chỉ là 5,5 tỷ đồng. Đáng lo ngại, các chính sách liên quan đến cạnh tranh cũng chưa được thực hiện triệt để. Sự can thiệp hành chính của các cơ quan Nhà nước hay ảnh hưởng của DN Nhà nước vẫn còn ở mức cao. Đây là những vấn đề dẫn đến khó thiết lập được môi trường cạnh tranh bình đẳng; đồng thời làm giảm hiệu quả KD của các thành phần kinh tế.

Cho rằng, nhiều DN chưa được tiếp cận các nguồn lực một cách công bằng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương Nguyễn Đình Cung nêu quan điểm: Thị trường hiện thiếu cạnh tranh nên quản lý Nhà nước mất đi vai trò phân bổ nguồn lực mà chủ yếu là “xin-cho” tạo ra “sân sau- sân trước”, làm cho nền kinh tế kém hiệu quả và kém năng lực cạnh tranh. Đáng chú ý, tâm lý sợ cạnh tranh, lo cạnh tranh nhiều quá đang có trong tư duy quản lý Nhà nước của nhiều bộ, ngành. Theo tâm lý chung, ai cũng muốn ngành nghề KD hay lĩnh vực hoạt động của mình độc quyền, nhưng chính với lối suy nghĩ như vậy đã kìm hãm sự phát triển chung, làm hao mòn tiềm năng tăng trưởng của đất nước.

Phân tích sâu vấn đề này, ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chỉ rõ: Hiện nay, việc các bộ, ban, ngành đưa ra điều kiện KD rất dễ, nhưng để gỡ bỏ một điều thì vô cùng khó. “Xu hướng các cơ quan Nhà nước đang “thích” quản lý, “nghiện” quản lý hơn là tạo điều kiện thông thoáng hơn cho DN. Khi Nhà nước can thiệp vào thị trường, vào hoạt động của DN bằng các công cụ quản lý như cấp phép, đặt ra điều kiện… sẽ luôn làm phát sinh các phí tổn, làm giảm tính cạnh tranh, sụt giảm các hoạt động đầu tư, từ đó làm chậm quá trình điều chỉnh cơ cấu và tăng trưởng sản xuất”-ông Đậu Anh Tuấn nêu rõ.

Thay đổi tư duy để cạnh tranh trở thành động lực tăng trưởng

Việc tạo lập, duy trì và bảo đảm môi trường cạnh tranh lành mạnh đang là mong đợi của cộng đồng DN đối với các cơ quan quản lý Nhà nước. Bởi, theo các chuyên gia kinh tế, cạnh tranh là động lực cốt lõi của nền kinh tế thị trường, nếu không có cạnh tranh thì không thể có kinh tế thị trường. Nếu nền kinh tế có quy mô càng lớn, cạnh tranh công bằng thì càng thể hiện cấp độ phát triển của thị trường. Do đó, nhiều ý kiến cho rằng, để nền kinh tế Việt Nam có môi trường cạnh tranh lành mạnh, điều tiên quyết là phải thay đổi về tư duy từ cơ quan quản lý, từ đó có thể xây dựng được khuôn khổ pháp luật cạnh tranh phù hợp, bảo đảm tính công bằng.

Nêu rõ hơn về quan điểm này, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương Phan Đức Hiếu cho rằng, nhiều cơ quan cạnh tranh đang bị chi phối bởi cơ quan chủ quản, dẫn tới cách thực hiện không khách quan và hiệu quả. Theo ông Hiếu, cơ quan cạnh tranh phải là cơ quan đa chức năng, độc lập với cơ quan chủ quản. Ở một số nước, cơ quan này không thuộc bộ hoặc cơ quan ngang bộ để bảo đảm tính độc lập cả về hình thức và thực tế. Do đó, ông Hiếu kiến nghị, cần xóa bỏ việc cơ quan cạnh tranh là cơ quan “tham mưu, giúp việc cho bộ trưởng” như trong dự thảo Luật Cạnh tranh (sửa đổi). Bổ sung vào ý kiến này, ông Đậu Anh Tuấn kiến nghị, Chính phủ cần xây dựng cơ chế quản lý theo mô hình: "Cơ quan quản lý" thì "không được chủ trì cấp phép" các điều kiện KD để loại bỏ đặc quyền, đặc lợi của người ra chính sách". Bên cạnh đó, cần giám sát, xử lý bộ, ngành, cơ quan Nhà nước không bãi bỏ điều kiện KD mà Chính phủ đã yêu cầu; giám sát việc "đẻ" thêm giấy phép mới; tăng cường vai trò rà soát, phản biện của các cơ quan độc lập.

Nhất trí với quan điểm phải hoàn thiện Luật Cạnh tranh (sửa đổi), ông Hồ Sỹ Hùng, Cục trưởng Cục Phát triển DN, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, cho rằng: Cần thúc đẩy cạnh tranh bằng cách tái cơ cấu DN Nhà nước, minh bạch hóa hoạt động của DN Nhà nước, giảm tỷ trọng ảnh hưởng của khu vực DN Nhà nước. “DN Nhà nước hiện vẫn đang nắm giữ khối lượng tài sản lớn, chiếm ưu thế trong một số ngành, lĩnh vực sản xuất quan trọng. Tuy nhiên, một số DN đang hoạt động lại kém hiệu quả. Nguyên nhân kém hiệu quả có rất nhiều, song một phần do những quy định buộc mua bán hàng hóa theo chỉ định của cơ quan chức năng; ép buộc liên kết nhằm loại trừ, hạn chế, cản trở cạnh tranh… Để thúc đẩy cạnh tranh trong nền kinh tế, cần thúc đẩy nhanh chóng tái cơ cấu DN Nhà nước, đưa hoạt động của DN Nhà nước theo nguyên tắc thị trường”, ông Hồ Sỹ Hùng nhấn mạnh.

Dự thảo Luật Cạnh tranh (sửa đổi) đang được Bộ Công Thương hoàn thiện và sẽ trình Quốc hội cho ý kiến vào Kỳ họp lần thứ 4 (khai mạc cuối tháng 10 tới đây). Dự thảo sẽ mở rộng phạm vi điều chỉnh; mở rộng đối tượng áp dụng, gồm mọi tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài có liên quan đến hoạt động cạnh tranh trên thị trường Việt Nam; đề xuất mô hình cơ quan cạnh tranh trên cơ sở tái cơ cấu các cơ quan hiện nay, gồm Hội đồng cạnh tranh và Cục Quản lý cạnh tranh thành cơ quan duy nhất là Cơ quan Cạnh tranh quốc gia...

VŨ DUNG