Muôn kiểu chuyển giá

Theo báo cáo, không phải ngẫu nhiên mà giai đoạn 2015-2017, khoảng 50% doanh nghiệp (DN) có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đang hoạt động kinh doanh ở Việt Nam kê khai lỗ, trong đó, nhiều DN kê khai lỗ nhiều năm liền. Mặc dù kê khai lỗ liên tục, song nhiều DN vẫn tiếp tục mở rộng sản xuất. Có những trường hợp nếu không được phát hiện và xử lý, số thuế thất thu đã có thể lên đến hàng trăm tỷ đồng. Có thể thấy rõ mục đích của hoạt động chuyển giá là tối thiểu hóa nghĩa vụ tính nộp thuế của DN nhằm tối đa hóa lợi nhuận dựa vào chính sách ưu đãi hoặc sự khác biệt về thuế giữa các vùng, miền hay quốc gia. Chuyển giá không những gây thất thu ngân sách lớn mà còn làm méo mó môi trường kinh doanh, tạo ra sự cạnh tranh bất bình đẳng giữa các chủ thể kinh tế và chứa đựng nhiều rủi ro. Các chuyên gia nhận định, hành lang pháp lý về chống chuyển giá ở Việt Nam hiện nay vẫn thiếu đồng bộ, chưa bịt kín lỗ hổng, hiệu lực thấp. Việc thực hành pháp luật trong việc chuyển giá chưa hiệu quả.

leftcenterrightdel
Nhiều doanh nghiệp FDI thông báo lỗ nhưng liên tục mở rộng quy mô sản xuất. Trong ảnh: Hàng hóa xuất nhập khẩu ở Cảng Đình Vũ, TP Hải Phòng.

TS Hồ Đức Phớc, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng KTNN nhận định: Thời gian qua, KTNN đã tích cực thực hiện chức năng, nghĩa vụ của mình trong kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công, đã thu hồi hàng trăm nghìn tỷ đồng cho ngân sách Nhà nước. Trong đó, có các khoản kiến nghị tăng thu từ hoạt động chuyển giá của đối tượng kiểm toán. Không chỉ các DN FDI mà đến nay cả nhiều DN nội địa đã có dấu hiệu rõ ràng của việc chuyển giá làm thất thu ngân sách Nhà nước. Tiêu biểu là vụ việc ở Tổng công ty CP Bia-rượu-nước giải khát Sài Gòn (Sabeco). Dưới góc độ pháp lý, việc kiến nghị của KTNN truy thu thuế tiêu thụ đặc biệt đối với Sabeco có thể xem như đã gián tiếp chỉ ra một lỗ hổng trong việc quản lý thuế tiêu thụ đặc biệt theo quy định hiện hành. Tuy nhiên, TS Hồ Đức Phớc nhấn mạnh: Công tác kiểm toán chống chuyển giá chưa bao giờ được đưa ra bàn thảo và triển khai thực hiện một cách chính thức, hệ thống, đầy đủ đúng với bản chất của nó nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật, tăng cường vai trò của cơ quan quản lý Nhà nước.

Các hình thức chuyển giá phổ biến hiện nay mà DN thường sử dụng như: Chuyển giá vào giá trị tài sản đầu tư, tức là thống nhất đưa giá tài sản góp vốn cao hơn giá thị trường nhằm giảm bớt nghĩa vụ nộp thuế trong tương lai; chuyển giá ẩn trong thu nhập tức là có giá giao dịch không theo giá thị trường làm giảm nghĩa vụ thuế; chuyển giá đa chiều là hình thức các công ty có liên quan thỏa thuận giao dịch không theo giá thị trường nhằm làm đẹp giả tạo tình hình tài chính của nhau và làm thất thu thuế; chuyển giá thông qua các hình thức giao dịch thương mại khác là hình thức phổ biến nhất hiện nay về chuyển giá…

Hoàn thiện thể chế pháp luật, tăng quyền hạn quản lý

 Ông Ngô Minh Kiểm, Vụ trưởng Vụ Chế độ và Kiểm soát chất lượng kiểm toán (KTNN) cho rằng: Để nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát chuyển giá, cần xây dựng và hoàn thiện pháp luật về chống chuyển giá và tiến tới ban hành Luật Chống chuyển giá. Đồng thời, xây dựng chính sách thuế bảo đảm công bằng về quyền lợi và nghĩa vụ thuế giữa các thành phần kinh tế, khu vực và địa bàn; thu hẹp khoảng cách về các ưu đãi thuế giữa các ngành, lĩnh vực, địa phương. Bên cạnh đó, phải có chế tài xử phạt theo hướng tăng mức phạt và hình thức phạt đối với các trường hợp chuyển giá để bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật. Theo TS Lê Xuân Trường, Học viện Tài chính, hoạt động chuyển giá ngày càng phức tạp xuất phát từ cả những khó khăn khách quan và nguyên nhân chủ quan, mà chủ yếu là từ những bất cập trong quản lý. Về khách quan, có thể kể đến cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ cho hoạt động quản lý Nhà nước lạc hậu, không đáp ứng yêu cầu quản lý; hội nhập kinh tế quốc tế làm gia tăng các DN FDI dẫn đến gia tăng hoạt động chuyển giá; việc thu thập, sàng lọc thông tin khó khăn… Ngoài ra, những bất cập trong công tác quản lý cũng khiến cuộc đấu tranh chống chuyển giá chưa thực sự hiệu quả. Chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh bày tỏ: "Cần phải tăng trách nhiệm và quyền hạn của cơ quan quản lý chống chuyển giá. Đặc biệt Bộ Tài chính, ngành thuế cần có kế hoạch kiện toàn cơ cấu tổ chức quản lý thuế đáp ứng công tác quản lý thuế quốc tế. Trong đó chú trọng yếu tố con người quản lý các DN có vốn FDI và thanh tra chống chuyển giá...".

Theo ông Phan Vũ Hoàng, Chủ tịch Ủy ban hội viên ACCA Việt Nam, Phó tổng giám đốc Deloitte Việt Nam, hiện nay các chương trình hành động chống xói mòn cơ sở thuế và chuyển dịch lợi nhuận (gọi tắt là BEPS) được triển khai quyết liệt ở nhiều quốc gia trên thế giới, bao gồm Việt Nam. Theo đó trọng tâm là hạn chế các hành vi chuyển giá có tác động tiêu cực tới nguồn thu ngân sách, các công ty MNCs (bao gồm các DN Việt Nam muốn đầu tư ra nước ngoài và các DN nước ngoài đầu tư vào Việt Nam) sẽ ngày càng phải lưu ý bảo đảm tính tuân thủ các quy định về chuyển giá của các quốc gia khi thực hiện dự án đầu tư. Điều này đòi hỏi công sức, thời gian đầu tư lớn cũng như đội ngũ nhân sự giàu kinh nghiệm và có chuyên môn cao.

 HOÀNG GIANG