Ông Niêm tâm sự: “Một số người bảo tôi, trong thời buổi nhiều người bận rộn làm ăn kinh tế, sao ông lại chọn “cái nghiệp” tiếp lửa truyền thống, nhưng tôi lại nghĩ khác. Dân tộc ta có lịch sử, truyền thống anh hùng hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, đặc biệt trong thời đại Hồ Chí Minh đã làm nên những kỳ tích vĩ đại trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, đánh thắng hai đế quốc to là Pháp và Mỹ; đạt nhiều thành tựu to lớn trong hơn 30 năm đổi mới, xây dựng đất nước … Vì vậy, trong thời kỳ mới, càng phải đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục truyền thống và lịch sử vẻ vang, để khơi dậy hào khí dựng nước và giữ nước, niềm tự hào, tự tôn dân tộc; nêu cao đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, “đền ơn đáp nghĩa”…”
Theo ông Niêm, công tác giáo dục truyền thống và lịch sử trong nền kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế gặp không ít lực cản từ sự thờ ơ, coi nhẹ và vô cảm của một số người. Ông luôn đau đáu nỗi niềm nhớ về một thời bom đạn, nhất là những hôm trái gió trở trời, vết thương trong cơ thể đau nhức, càng nhắc nhở ông có trách nhiệm hơn đối với các đồng đội đã hy sinh hoặc để lại một phần xương máu nơi chiến trường.
Năm 1992, sau 27 năm quân ngũ, ông Niêm nhận quyết định nghỉ hưu và từ đó có thêm điều kiện thực hiện ước nguyện của mình. Khi tại ngũ, ông Lê Xuân Niêm nhiều năm làm công tác chính sách, nên có nhiều thông tin về phần mộ của các liệt sĩ. Tuy nhiên, ông lại không biết cách thông báo đến các thân nhân, gia đình của liệt sĩ. Sau nhiều ngày trăn trở suy nghĩ, ông đề xuất với một số trường học ở Hà Nội phát động phong trào “Uống nước nhớ nguồn, tiếp bước cha anh”, tổ chức cho các em học sinh gửi tin tức về phần mộ các liệt sĩ. Hiệu quả của công việc này thất bất ngờ. Chỉ trong thời gian ngắn đã có hơn 3.000 lá thư kèm theo những thông tin về nơi an táng các liệt sĩ, đáp ứng niềm mong chờ của thân nhân các liệt sĩ, đồng thời góp phần giáo dục thế hệ trẻ.
Thành công bước đầu đưa ông Lê Xuân Niêm tham gia vào các hoạt động ở Ban tư vấn nhân đạo và người cao tuổi, sau đó là Phòng Giáo dục truyền thống và tiến tới thành lập Trung tâm Giáo dục truyền thống và lịch sử, thuộc Hội Khoa học tâm lý giáo dục Việt Nam. Tới tháng 10-1992, ông được đề bạt giữ chức giám đốc trung tâm.
Nhiệm vụ của trung tâm không chỉ là cung cấp thông tin về liệt sĩ mà mở rộng và tập trung vào hoạt động tuyên truyền giáo dục truyền thống, lịch sử và tôn vinh người có công với cách mạng. Đây là lĩnh vực khó, yêu cầu có tâm và có tầm với “6T”: Tự nguyện, tự lo, tự làm, tự trang trải, tự nuôi nhau và tự chịu trách nhiệm”. Khó khăn là vậy, nhưng ông vẫn quyết chí làm, vì nghĩ rằng, việc tuyên truyền, phổ biến lịch sử và truyền thống cách mạng cần phải được xã hội hóa và có nhiều hình thức sinh động…
Gần 26 năm hoạt động, trung tâm đã góp phần khơi dậy hào khí Việt Nam, lòng tự hào, tự tôn dân tộc, nhân lên đạo lý “đền ơn đáp nghĩa”, truyền thống anh hùng, đồng thời góp phần tạo động lực thúc đẩy phong trào thi đua yêu nước trong thời kỳ mới. Trung tâm luôn chú trọng giáo dục truyền thống “đền ơn đáp nghĩa” bằng việc thường xuyên tổ chức các chuyến đi "về nguồn", các hoạt động, gắn với các ngày lễ kỷ niệm, các sự kiện chính trị-xã hội quan trọng. Mỗi chuyến đi, mỗi sự kiện trung tâm tổ chức đều có đoàn nghệ thuật truyền thống tham gia.
Để tạo dấu ấn trong mỗi chuyến đi, tránh cách làm sáo mòn, đơn điệu, sau nhiều tìm tòi, thử nghiệm, ông Niêm cùng tập thể tiến hành các hình thức tuyên truyền mới, nhất là giao lưu với các nhân chứng lịch sử, tái hiện những hoài niệm, ký ức cùng đồng chí, đồng đội...
Ông Niêm bùi ngùi kể: Trong quá trình hoạt động, tôi day dứt khi thấy một số gia đình cách mạng và người có công đời sống còn nhiều khó khăn. Tôi và tập thể trung tâm lặn lội tới nhiều vùng, miền để xác minh thông tin và tổ chức tri ân các đối tượng chính sách, người có công với cách mạng, trong đó có “vua bếp” Hoàng Cầm. Tuy nhiên, “vua bếp” này đang ở đâu, cuộc sống ra sao thì không mấy người biết, thậm chí còn có sự nhầm lẫn. Qua nhiều thông tin, tôi đã đến được nhà “vua bếp”, khi đó ở Tam Đảo, Vĩnh Phúc. Ông Hoàng Cầm khi đó sức khỏe giảm sút, gia cảnh khó khăn. Trung tâm đã tổ chức ba buổi gặp mặt, giao lưu với “vua bếp” Hoàng Cầm. Biết hoàn cảnh của “vua bếp”, cơ quan chức năng Bộ Quốc phòng đã cấp cho ông căn hộ ở Hà Nội.
Xúc động về trường hợp của má Mười ở Bà Rịa - Vũng Tàu, trong kháng chiến chống Mỹ đã cho cách mạng vay 30 cây vàng đóng những chiếc tàu không số huyền thoại để chở người, vũ khí trang bị, lương thực... ở miền Đông Nam Bộ. Sau ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước (30-4-1975), má Mười ngày ngày vẫn bán hàng xén và sống lặng lẽ ở quê, nhưng về 30 cây vàng của má chưa thấy ai nói. Biết việc này, Giám đốc Nghiêm đã có công văn gửi tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu và đón má ra Hà Nội dự giao lưu, tri ân. Sau các buổi gặp, giao lưu, má Mười rất vui và tuyên bố, “xóa nợ” cho cách mạng…
Trung tâm cũng mời mế Cà Thị Om ở Sơn La, người đã hy sinh tình mẫu tử để cứu cán bộ Việt Minh thoát khỏi tay giặc; nữ Anh hùng LLVT nhân dân đầu tiên Nguyễn Thị Chiên; Anh hùng LLVT nhân dân Nguyễn Thành Trung, người đã lái máy bay phản lực F5E của địch ném bom vào dinh Độc Lập ngày 8-4-1975; Anh hùng Lao động Phạm Thị Vách, người hai lần vinh dự được tặng Huy hiệu Bác Hồ và thân nhân các Anh hùng Võ Thị Sáu, Phan Đình Giót… về Thủ đô Hà Nội giao lưu với học sinh, sinh viên; qua đó để hiểu thêm những bài học lịch sử, nâng cao nhận thức và trách nhiệm đối với thế hệ đi trước, thêm trân trọng và phát huy giá trị lịch sử truyền thống.
Những câu chuyện xúc động như vậy là những kỷ niệm sâu sắc, có ý nghĩa giáo dục sâu sắc nên ông Niêm cùng tập thể trung tâm cố gắng khai thác, tổ chức truyền bá trong cộng đồng. Gần 26 năm hoạt động, Trung tâm Giáo dục truyền thống và lịch sử đã tổ chức hơn 200 cuộc gặp mặt giao lưu truyền thống với hơn 2 triệu lượt người tham gia các chuyến “về nguồn”, giáo dục truyền thống; thông báo hơn 8.000 tin tức về phần mộ các liệt sĩ; tham gia tìm kiếm và quy tập, cất bốc hơn 1.500 hài cốt liệt sĩ; trao hàng nghìn suất quà tặng gia đình chính sách và người có công. Thông qua trung tâm, gần 300 cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp ủng hộ hơn 20 tỷ đồng để tặng sổ tiết kiệm, xây nhà tình nghĩa; chăm sóc, phụng dưỡng Bà mẹ Việt Nam anh hùng…
Với những hoạt động tích cực, hiệu quả, trung tâm đã được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng nhì, hạng ba; ông Niêm cũng được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng nhì, hạng ba. Là cựu chiến binh, thương binh, gần 70 tuổi nhưng ông vẫn trăn trở, nhiệt huyết với công tác giáo dục truyền thống và lịch sử, nỗ lực để đạt kết quả cao hơn, góp phần để các thế hệ người Việt Nam, nhất là thế hệ trẻ thêm tự hào về truyền thống, cội nguồn dân tộc.
Bài và ảnh: THÁI MINH – ĐỖ VIÊN