Kỷ niệm tuổi thơ và “ông bụt” khuyến học
Dòng họ Lâm ở làng Cẩm Toại, nay thuộc xã Hòa Phong (Hòa Vang, Đà Nẵng) là tộc họ có truyền thống yêu nước và hiếu học. Cố nội ông Lâm Quang Minh từng thi đỗ 7 khoa tú tài, nhưng không ra làm quan mà theo đề đốc Nguyễn Tri Phương đánh Pháp. Ông nội thì 2 lần đỗ tú tài và tham gia phong trào Cần Vương của Nguyễn Duy Hiệu. Cha ông học cũng rất giỏi, làm chánh tổng nhiều năm liền, rất mực thương dân, sau đó bị bãi chức vì ký vào đơn xin triều đình giảm sưu cao thuế nặng. Mẹ ông, con nhà nền nếp gia phong, hiền từ, giỏi quán xuyến.
Đại tá Lâm Quang Minh (thứ 2 từ trái sang) với các cựu chiến binh Sư đoàn 324.
Cuộc sống của ông sẽ trôi đi êm đềm như vậy, nếu mẹ ông không bị bệnh và mất sớm, để lại 5 đứa con chưa trưởng thành. Đứa út còn đỏ hỏn trong nôi và đứa lớn nhất mới 14 tuổi. Khi mẹ mất, Lâm Quang Minhđang học lớp 5 Trường Con trai Đà Nẵng (nay là Trường Tiểu học Phù Đổng). Đó là cú sốc trong đời học sinh. Được sự động viên của người thân, ông tiếp tục học lấy bằng tốt nghiệp tiểu học loại giỏi rồi thi đỗ vào Trường Quốc học Quy Nhơn. Lòng ham học giúp ông vượt mọi khó khăn, đi học tiếp ở Trường Tư thục Pellerin và Trường Quốc học Huế. Trong suốt 7 năm học ở 3 trường, ngoài suất trợ cấp 3 đồng của người cậu là viên chức thương cháu mồ côi, ông phải bươn chải vừa học vừa đi dạy kèm. Đang học tú tài toàn phần thì cha ông lâm bệnh rồi mất, ông đành bỏ học đi làm công chức đỡ đần gia đình. Ông tự học thi lại, lấy được bằng tú tài trong hành trình 5 năm thay vì 3 năm như mọi người.
Tuổi thơ khốn khó và ý chí ham học mãnh liệt là kỷ niệm không bao giờ quên đối với ông. Chính vì vậy, hơn 30 năm sau khi về hưu, ông tham gia nhiều tổ chức khuyến học với mong muốn giúp con em đồng đội và gia đình khó khăn có điều kiện theo tiếp con đường học hành. Ông giữ gần 20 chức danh thuộc các tổ chức Đảng, đoàn thể chính trị khác nhau. 20 năm liền, ông làm công tác mặt trận, là ủy viên Ủy ban Mặt trận Tổ quốc thành phố, ủy viên Hội Từ thiện thành phố Đà Nẵng. Ông giữ 6 chức danh ở Hội khuyến học các cấp, từ nơi cư trú là phường Thanh Bình (quận Hải Châu) đến quê hương ông là xã Hòa Phong; tham gia sáng lập và sinh hoạt Câu lạc bộ tiếng Pháp thành phố… Công việc khiến ông đi về như con thoi trên đường dù đã tuổi cao sức yếu. Từ sự vận động của ông ở trong nước và cả kiều bào nước ngoài, đã giúp nhiều cháu có hoàn cảnh khó khăn không bỏ học. Góp phần vào đó, gia đình ông thường xuyên trợ cấp 2 suất học bổng ở quê. Ông làm trưởng ban liên lạc học sinh cả 4 trường là: Tiểu học An Phước, Tiểu học Phù Đổng, Quốc học Quy Nhơn và Quốc học Huế. Mới năm ngoái, nhân ngày 20-11, ông đến Trường Tiểu học Phù Đổng thăm, tặng hoa các thầy, cô giáo. Nhiều người khó tin rằng, ông đã từng học ở đây từ… 86 năm trước.
Nặng tình nặng nghĩa với đồng đội, ông tích cực xây dựng các ban liên lạc truyền thống Trung đoàn 803, Sư đoàn 324, Trường Võ bị Trần Quốc Tuấn khóa 1 ở Đà Nẵng. Ông đồng hành với chiến sĩ quốc tế người Hy Lạp Kostas Sarantidis (tên Việt Nam là Nguyễn Văn Lập; hoạt động ở Liên khu 5 thời chống Pháp) trên nhiều nẻo đường khi bạn trở lại Việt Nam. Ông cùng Đại tá Võ Văn Minh làm hồ sơ để ông Kostas Sarantidis được tuyên dương Anh hùng LLVT nhân dân (năm 2013) và được hưởng các chế độ đãi ngộ xứng đáng từ Nhà nước, Quân đội ta.
Ông kiên trì vận động các tổ chức, xoay xở tiền nong để gặp mặt, thăm hỏi đồng đội lúc ốm đau, từ trần, giúp đỡ những gia đình khó khăn. Là cựu cán bộ thanh niên cứu quốc, ông dành tình yêu và tâm huyết với phong trào thanh niên địa phương, góp phần xây dựng phong trào đoàn của phường nhiều năm liền là đơn vị xuất sắc của quận. Đại tá Lâm Quang Minh đã được tặng thưởng nhiều huy chương, kỷ niệm chương: “Vì sự nghiệp đại đoàn kết toàn dân”, “Vì sự nghiệp giáo dục và đào tạo”, “Vì sự nghiệp khuyến học”, "Vì sự nghiệp dân vận”, "Vì thế hệ trẻ”... Nhiều năm ông là đảng viên tiêu biểu xuất sắc của thành phố. Vợ ông cũng rất tích cực tham gia công tác xã hội. Trên tường nhà, chúng tôi thấy treo những tấm ảnh ông cười rạng rỡ trên cương vị Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phường tặng hoa cho vợ là Phó chủ tịch Hội phụ nữ phường Thanh Bình; hay tấm ảnh hai vợ chồng ông đoạt huy chương vàng cuộc thi “Ông bà đẹp lão” của thành phố, nêu gương sáng về người cao tuổi ở địa phương.
Tâm nguyện giúp ích cho đời
Đến số nhà 47 Thanh Long, thắp nén hương cho vợ ông nhân một năm ngày bà mất, tôi trông ông gầy hơn hẳn so với lúc còn xông xáo đứng ra chủ trì buổi gặp mặt Sư đoàn 324 gần đây. “Bác đã quyết định bán căn nhà này với giá 2 tỷ đồng. Một nửa sẽ để cho con cháu; một nửa làm từ thiện, chủ yếu là để khuyến học. Tiền bác đã nhận một phần để thực hiện các ý định. Bác sẽ về ở với các con. Tâm nguyện này của bác cũng là của bà nhà khi còn sống. Trước đây, bác được đi học nhiều trường, ngoài cố gắng của bản thân còn có sự giúp đỡ của nhiều người. Nay bác muốn giúp lại cho đời”-giọng ông chậm rãi, từ tốn như bản tính của ông lâu nay vẫn thế.
Không cần sổ sách, ông đọc vanh vách số tiền dự kiến sẽ làm từ thiện sau khi bán nhà, trong đó 6 địa chỉ quỹ khuyến học (có tổ dân phố nơi ông đang sống) mỗi nơi sẽ nhận 50-100 triệu đồng. Quỹ đồng đội của Hội CCB thành phố, quỹ nạn nhân chất độc da cam, quỹ từ thiện, giải thưởng Huỳnh Thúc Kháng thành phố Đà Nẵng, mỗi nơi ông cũng ủng hộ từ 50 triệu đồng trở lên. Như vậy trong “gói” 1 tỷ đồng, ông dành cho các quỹ khoảng 800 triệu đồng; chỉ để cho mình khoảng 200 triệu đồng để phòng khi đau ốm. Hiện nay, các số tài khoản từ thiện này, ông đã ghi chép, dự kiến trong nay mai sẽ chuyển tiền vào và chỉ thông báo cho chủ các tài khoản đó biết, không phô trương. Ông dặn con cháu sau khi ông qua đời thì tổ chức tang lễ đơn giản, tiết kiệm, sau đó tặng hết số tiền phúng điếu cho các quỹ từ thiện ở địa phương.
Đại tá Đoàn Hồng Chương, Phó chủ tịch Hội CCB thành phố Đà Nẵng nói: “Việc làm của Đại tá Lâm Quang Minh chắc chắn sẽ có sức lan tỏa lớn ở địa phương. Số tiền ông ủng hộ quỹ đồng đội, chúng tôi dành hỗ trợ trực tiếp con cháu các CCB hoàn cảnh khó khăn có điều kiện học tốt hơn như ông mong muốn.”
Ít ai nghĩ rằng, vị đại tá từng trải qua trận mạc, có mặt trong đội hình thanh niên tiền tuyến bảo vệ buổi mít tinh lịch sử ở Huế ngày 23-8-1945, rồi đi khắp các chiến trường Liên khu 5 thời chống Pháp với 65 tuổi Đảng lại chưa được hưởng chế độ ưu tiên nào. Ông kể rằng, sau ngày giải phóng, tạm biệt căn hộ tập thể ở miền Bắc, ông vào Đà Nẵng quê hương, dùng tiền tiết kiệm cùng sự giúp đỡ của bà con mua miếng đất lúc đó còn bỏ hoang ở đường Hải Hồ. Nhà ở vùng trũng nên mùa mưa nước cứ tràn vào. Thấy bất tiện, ông mua miếng đất 150m2 ở số 47 Thanh Long này do một vị cán bộ nhượng lại giá rẻ. Ông xây căn nhà cấp 4 đơn sơ và ở cho đến bây giờ trên diện tích một nửa, một nửa định để dành, nhưng mấy năm sau không trả hết nợ, ông đành bán cho hàng xóm với giá “hữu nghị”. Đồng đội khuyên ông làm đơn xin tiêu chuẩn nhà đất, nhưng ông bảo đã có nhà rồi, không lấy nữa, để cho người khó hơn. Không nhận đất ở Đà Nẵng đã đành, căn hộ tập thể ở miền Bắc, sau khi vào Nam, ông cũng đã trả lại. Hỏi ông sao chịu nhiều thiệt thòi như vậy, ông cười hóm hỉnh: “Bây giờ mình có nhà mặt tiền trị giá 2 tỷ đồng, cũng được gọi là tỷ phú, ai hơn mình nữa?”.
Nhờ tấm gương học tập bền chí của Đại tá Lâm Quang Minh và lối sống thanh bạch, nghĩa tình với đời mà 4 người con của ông đều là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam và thành đạt trong sự nghiệp. Người con gái đầu là tiến sĩ, từng giảng dạy ở Trường Đại học Kinh tế (Đại học Đà Nẵng), nay đã nghỉ hưu. Hai người con gái khác đều là thạc sĩ luật và dược, hiện sống ở Hà Nội. Anh con trai út sau khi phục vụ trong quân ngũ đã chuyển ngành và hiện làm việc tại Trung tâm Quản lý bay miền Trung. Các cháu nội, ngoại của ông hiện cũng chăm ngoan học giỏi. Các con ông đều có nhà riêng và muốn bố mẹ đến ở cùng để tiện chăm sóc, nhưng từ nhiều năm nay, ông vẫn gắn bó với phường Thanh Bình như không muốn rời xa.
Khi hỏi các anh chị có ý kiến gì khi ông dành tài sản làm từ thiện nhiều như vậy, ông nói: “Các con cháu đều nhất trí hết; riêng cô con gái cả hơi lăn tăn, bởi sao ba để lại cho mình ít như vậy?”. Vị đại tá ở tuổi 95 cười viên mãn: “Thì bác nhượng nhà cho con gái đầu của bác mà. Cô ấy sẽ bán ngôi nhà đang ở đường Ba Đình và đến đây xây lại cái mới; vừa giữ kỷ niệm nơi gắn bó với cha mẹ, vừa cùng với bác giúp ích cho đời. Như vậy không vui sao?”.
Bài và ảnh: HỒNG VÂN