Ông Tô Thiện (ngồi giữa), nguyên Chính trị viên đầu tiên của Tỉnh đội Hải Dương.
Ở tuổi 95, nhưng ông còn khỏe mạnh và minh mẫn. Chúng tôi được nghe ông kể nhiều kỷ niệm trong những năm tháng hoạt động gian lao, hào hùng. Xuất thân từ gia đình Nho học và được thức tỉnh về lòng yêu nước, từ năm 1943, ông Tô Thiện được một số cán bộ Đảng và đoàn thể Việt Minh giao trách nhiệm đứng ra vận động thành lập, lãnh đạo Hội Truyền bá Quốc ngữ tỉnh Hải Dương. Rồi ông gia nhập tổ chức “Thanh niên Cứu quốc” tuyên truyền vận động trong giới thanh niên, trí thức và tham gia giành chính quyền ở Hải Dương khi Cách mạng Tháng Tám-1945 nổ ra. Sau khi dự lớp huấn luyện chính trị do Tổng bộ Việt Minh mở, ông tiếp tục hoạt động trong phong trào thanh niên Hải Dương, Hội Nghiên cứu Chủ nghĩa Mác, tổ chức và trực tiếp giảng dạy cho nhiều lớp huấn luyện chính trị, đào tạo cán bộ thanh niên.
Khi cả nước bước vào cuộc kháng chiến chống Pháp (12-1946), ông được cử làm Bí thư Liên chi ủy của Tiểu đoàn cảnh vệ và Thành đội tự vệ để lãnh đạo các LLVT và bán vũ trang địa phương chiến đấu ở Hải Dương. Đầu năm 1947, Tỉnh ủy Hải Dương giao trách nhiệm cho ông cùng với đồng chí Đặng Tính thành lập Tỉnh đội dân quân Hải Dương. Ông được cử làm Tỉnh ủy viên, trực tiếp làm Chính trị viên Tỉnh đội. Ông kể: "Những năm đầu của cuộc kháng chiến, kinh nghiệm về xây dựng lực lượng và chiến đấu chưa nhiều, nhưng ông cùng với Ban chỉ huy Tỉnh đội vừa chiến đấu, vừa học tập rút kinh nghiệm, nhanh chóng xây dựng được hệ thống LLVT và bán vũ trang từ tỉnh đến tận thôn, xã. Từng bước phát động phong trào chiến tranh du kích trong toàn tỉnh, nhất là dọc Đường 5.
Công tác ở Hải Dương đến năm 1948 khi Liên khu 3 được thành lập, ông được điều lên Ban Tuyên huấn của liên khu phụ trách công tác giáo dục đảng viên. Từ đó, ông phát triển, giữ nhiều cương vị chủ chốt quan trọng của Đảng, Nhà nước và các địa phương đến khi nghỉ hưu vào năm 1987. Ông xúc động nói: "Ở nhiều cương vị công tác khác nhau, song những năm tháng cùng với các cấp ủy Đảng, chính quyền xây dựng LLVT địa phương tỉnh Hải Dương đã ghi dấu ấn đặc biệt trong cuộc đời tôi". Đó là nơi bắt đầu sự nghiệp cách mạng của ông-một cán bộ lão thành cách mạng.
PHÙNG VĂN HẠNH