Mới đây, Đại tá, Anh hùng LLVT nhân dân Đinh Thế Văn, nguyên Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 77 và các cựu chiến binh (CCB): Đỗ Đình Tân, Phạm Nhật Vinh, Nguyễn Mạnh Quyền, nguyên là trắc thủ cùng chiến đấu với chiến sĩ Nghiêm Xuân Danh đã trở về thăm Tiểu đoàn 77. Sau khi thắp hương ở bia tưởng niệm, các CCB ra vị trí nơi đặt xe thu phát để phát hiện máy bay địch vào thời điểm ác liệt cuối tháng 12-1972, cũng chính là nơi Nghiêm Xuân Danh anh dũng chiến đấu đến hơi thở cuối cùng. Ngước mắt lên trời xanh, CCB Phạm Nhật Vinh mở lời:
- Đồng đội Danh ơi, hôm nay tôi trở về đơn vị cũ mà như thấy anh ở quanh đây. Tôi còn nợ anh...!
Liệt sĩ, Anh hùng LLVT nhân dân Nghiêm Xuân Danh. Ảnh tư liệu
Dừng một lát, CCB Phạm Nhật Vinh chỉ vào gốc cây xà cừ ở gần cổng chính rồi kể... Sáng 19-12-1972, kíp chiến đấu luyện tập chuẩn bị bước vào trận chiến mới, đến khoảng 9 giờ, đơn vị nghỉ giải lao tại vị trí này. Nghiêm Xuân Danh vào nhà mở ba lô lấy gói kẹo và bao thuốc lá rồi nhờ đồng chí Vinh đi xin nước. 10 anh em trong trung đội ngồi quây quần, Danh bảo: “Anh trai tôi vừa đi chiến đấu ở chiến trường miền Nam về. Mời các đồng chí trong trung đội ăn kẹo, hút thuốc chung vui cùng gia đình tôi vì anh vẫn còn sống và trở về với quê hương”. Cuối giờ giải lao, Danh báo cáo với đồng chí Nguyễn Văn Đức, sĩ quan điều khiển: “Trưa nay sẽ đến lượt tôi trực và trực luôn ngày mai thay đồng chí Vinh, vì hôm qua đồng chí Vinh đã trực hộ tôi rồi”. Đồng chí Đức nhất trí.
Đêm 20, rạng sáng 21-12-1972, kíp chiến đấu của tiểu đoàn chiến đấu mưu trí, lập công xuất sắc, bắn rơi tại chỗ hai máy bay B-52 của Mỹ. Thắng lợi trên có đóng góp to lớn của Hạ sĩ Nghiêm Xuân Danh. Thiệt hại nhiều, địch thay đổi cách đánh phá bằng cách dùng máy bay chiến thuật tập trung đánh các trận địa tên lửa. 9 giờ ngày 21-12-1972, bầu trời rung chuyển bởi tiếng gầm rú của các tốp máy bay địch. Nghiêm Xuân Danh dùng kính ngắm quang học TZK, ngồi trên chòi cao phát hiện 4 máy bay F4 và thông báo liên tục từ cự ly 45km, mục tiêu bay vào theo hướng Đông Bắc. Đến cự ly 30km, chiến sĩ Danh hô to: “Mục tiêu bay thẳng vào đánh trận địa”. Không rời mắt khỏi ống kính, quyết tâm bám sát, anh dõi theo từng hành động trên không của lũ cướp trời, thông báo mục tiêu cho kíp chiến đấu. 4 chiếc F4 lao thẳng vào trận địa, thả 4 quả bom bi trùm lên toàn bộ khu vực đơn vị đóng quân. Trắc thủ Nghiêm Xuân Danh bị bom bi xuyên qua mũ sắt, đơn vị đưa đi bệnh viện. Đến 2 giờ ngày 22-12-1972, Danh trút hơi thở cuối cùng.
Các cựu chiến binh và chỉ huy Tiểu đoàn 77 kể lại câu chuyện chiến đấu của anh hùng Nghiêm Xuân Danh.
Trong ký ức của CCB Đỗ Đình Tân, Nghiêm Xuân Danh là một chiến sĩ thư sinh nhưng gan dạ, luôn xung phong đảm nhận những công việc khó, nguy hiểm. Danh là người đa tài, có thể viết văn, làm thơ, hát hay, đàn giỏi. Năm 1970, khi đang là sinh viên năm thứ hai Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Danh gác bút nghiên tình nguyện cùng hàng trăm sinh viên khác lên đường ra trận. Vào chiến trường, dưới mưa bom bão đạn nhưng hằng tuần, Danh vẫn tranh thủ viết thư hỏi thăm, động viên bố mẹ và căn dặn các em chịu khó học tập, ngoan ngoãn. Có lần Danh viết một bài thơ gửi cho các em trong gia đình: "Anh tạm xa đất Bắc thân yêu/ Nhận tin anh chớ buồn nhiều em nhé/ Tuổi hai mươi đời còn non trẻ/ Anh vào trận lần này sức khỏe đang lên/ Lòng rộn vui khi vững gan bền/ Như cậu học trò thuộc bài lên bảng...”.
Kỷ niệm 70 năm Ngày Thương binh-Liệt sĩ, đồng đội cũ đã trở lại trận địa xưa, thắp nén tâm nhang tưởng nhớ, ghi công sự hy sinh cao cả của anh hùng Nghiêm Xuân Danh. Anh đã đi xa nhưng chiến công của anh sẽ mãi được lưu danh sử sách.
Bài và ảnh: NGUYỄN CHÍ HÒA