Năm 1990, ông Nguyễn Xuân Thiệu trở về quê hương ở thôn Hợp Hòa, xã Quảng Hòa, thị xã Ba Đồn, tỉnh Quảng Bình, mang trên mình hàng chục vết thương và để lại chân trái trên đất bạn. Ông được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Chiến công hạng ba; được Trung đoàn 174 và Sư đoàn 5 tặng 2 Bằng khen vì có thành tích xuất sắc trong chiến đấu.
Là thương binh nặng (hạng 1/4), sức khỏe giảm sút, từ khi lập gia đình, hoàn cảnh của ông lại càng khó khăn hơn. Vợ yếu, con thơ, chỉ có hai sào ruộng khoán canh tác, sản phẩm nông nghiệp làm ra không đủ trang trải cuộc sống hằng ngày.
Thương binh Nguyễn Xuân Thiệu kiểm tra chất lượng tinh lợn.
Không chịu buông xuôi, với suy nghĩ nếu không làm ruộng được thì phát triển chăn nuôi, biết tin địa phương mở lớp sơ cấp thú y, ông đăng ký theo học. Để tiếp tục nâng cao trình độ, ông kiên trì học bổ túc văn hóa cấp III (THPT) ban đêm, rồi học lên trung cấp thú y. Đi tham quan thực tế tại một số trại giống Trung ương, thấy các giống lợn ngoại Yorkshire - Landrace có tầm vóc lớn, tăng trọng nhanh, ông hình thành ý tưởng cải tạo đàn lợn quê nhà. Nghĩ là làm, vận động vợ dốc hết vốn liếng tích cóp của gia đình được 5 triệu đồng và vay mượn thêm của người thân 6 triệu đồng nữa, năm 1993, ông ra Hà Nội đến Trại lợn giống Viện Chăn nuôi mua 2 con lợn đực giống về khai thác tinh, phục vụ việc lai tạo đàn lợn ở 10 xã vùng nam huyện Quảng Trạch.
Thời gian đầu, công việc không mấy thuận lợi vì các hộ dân chưa quen ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật mà vẫn thực hiện cách chăn nuôi truyền thống. Không nản chí, ông đến từng nhà tuyên truyền, thuyết phục, dần dà bà con nhận thấy dịch vụ thụ tinh nhân tạo đem lại hiệu quả cao. Tiếng lành đồn xa, người dân các huyện lân cận: Bố Trạch, Tuyên Hóa, Minh Hóa (Quảng Bình) và Kỳ Anh (Hà Tĩnh) cũng tìm đến nhà ông mua tinh về phối. Ông tận tình hướng dẫn kỹ thuật phối giống, phương pháp phát hiện lợn nái động dục, xác định thời điểm phối giống thích hợp nên tỷ lệ thành công cao. Trong năm 1995, ông đã hoàn trả được vốn vay và làm ăn có lãi. Cuối năm 1995, ông mạnh dạn lập dự án vay vốn ngân hàng 30 triệu đồng, mở rộng quy mô sản xuất; hướng dẫn kỹ thuật phối tinh cho đội ngũ cộng tác viên để họ có việc làm thường xuyên và thu nhập ổn định. Năm 2004, ông tiếp tục học hỏi kỹ thuật nuôi bò sinh sản, mua giống cỏ lai về trồng để cung cấp giống cho bà con trong vùng. Năm 2005, ông mở điểm tiêu thụ tinh bò ở thị trấn Ba Đồn cung ứng cho vùng trung, vùng quốc lộ huyện Quảng Trạch. Năm sau, ông học thêm lớp kỹ thuật viên thụ tinh nhân tạo bò, mở điểm thụ tinh nhân tạo bò đầu tiên tại 10 xã vùng nam huyện Quảng Trạch. Lại kiên trì vận động, hướng dẫn bà con kỹ thuật nuôi bò lai, trồng cỏ voi, cỏ VA06, đến nay hầu khắp 10 xã vùng nam huyện Quảng Trạch đều có bê lai. Trong Hội thi bê lai huyện Quảng Trạch lần thứ nhất (năm 2008), ông vinh dự đoạt danh hiệu “Dẫn tinh viên xuất sắc nhất”. Năm 2008, bằng công thức lai đa dạng, lợn 3 máu, lợn 4 máu đã cho con lai siêu nạc thế hệ mới, chất lượng cao. Đó cũng là lý do giúp ông quyết định bổ sung thêm 10 điểm tại các huyện Tuyên Hóa, Minh Hóa, cung ứng tinh lợn giống siêu nạc thế hệ mới Duroc - Peitrain, kết hợp hướng dẫn kỹ thuật chăn nuôi, phương pháp phòng trừ dịch bệnh gia súc, gia cầm cho hàng nghìn lượt nông dân.
Theo dõi trên các phương tiện thông tin đại chúng, thấy phương pháp xây bể bi-ô-ga đem lại nhiều nguồn lợi như tự túc chất đốt, không ô nhiễm môi trường, ông lặn lội ra Hà Nội và Hà Tây (cũ) để tham quan, tìm hiểu tài liệu kỹ thuật, năm 2000 bắt tay vào làm bể bi-ô-ga 10m3 đưa vào sử dụng. Đây là bể bi-ô-ga đầu tiên trên địa bàn huyện Quảng Trạch. Từ thành công của mình, ông tư vấn kỹ thuật cho rất nhiều hộ chăn nuôi trong vùng. Trong đợt bình tuyển lợn giống toàn quốc của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Quảng Bình năm 2016, cơ sở của ông đạt tiêu chuẩn quy trình kỹ thuật và chất lượng tốt nhất. Có lẽ bởi vậy, anh em, đồng đội đã phong cho ông danh hiệu: Người lính quả cảm, sáng tạo, diệt nghèo cũng như đánh giặc! Đặc biệt, không chỉ làm kinh tế gia đình giỏi, thương binh Nguyễn Xuân Thiệu còn giúp đội ngũ cộng tác viên hơn 40 người là bộ đội phục viên xuất ngũ có việc làm thêm thường xuyên và thu nhập ổn định từ 1,5 đến 2 triệu đồng/người/tháng. Ngoài ra, ông còn cùng đồng đội thành lập Ban liên lạc thương binh, bệnh binh huyện Quảng Trạch, nhằm động viên, giúp đỡ nhau khi ốm đau, bệnh tật, lúc tang gia. Bản thân ông thường xuyên thăm hỏi, hỗ trợ thiên tai cho nhiều thân nhân liệt sĩ già yếu, không nơi nương tựa như cụ Nguyễn Thị Hợi, Nguyễn Thị Hiệp, Đinh Thị Tâm... ở xã Quảng Hòa. Khi các cụ được hỗ trợ xây dựng nhà tình nghĩa, ông trực tiếp lập dự toán, giám sát thi công, hỗ trợ 1/4 chi phí...
Bài, ảnh: ĐỖ THỊ NGỌC DIỆP