Theo các chuyên gia, việc phát triển kinh tế của nước ta hiện theo mô hình gai mít, tức là có rất nhiều gai nhưng không thực sự sắc nhọn. Các tỉnh, thành phố có xu hướng giẫm chân nhau trong chiến lược phát triển, bởi quá nhiều điểm tương đồng, na ná nhau. Ví dụ, các tỉnh miền Trung đều đua nhau xây dựng cảng biển, sân bay, khu công nghiệp... Cả vùng Duyên hải miền Trung có tới 13 cảng biển, trong đó có 7 cảng biển loại I, cự ly giữa các cảng nhìn chung rất gần nhau. Điều đó tạo ra thế kìm chân lẫn nhau, làm giảm hiệu quả của các cảng, không cảng nào bứt lên được. Có ý kiến cho rằng, cuộc đua kiểu như vậy là "cuộc đua tới đáy".
Ảnh minh họa. Nguồn: vietccr.vn
Đối với các tỉnh ĐBSCL, muốn tạo hiệu quả trong việc chống biến đổi khí hậu thì rất cần sự liên kết, phối hợp vùng trong việc quy hoạch các công trình phân lũ, chống xâm nhập mặn. Ví như không phải địa phương nào cũng đầu tư đắp đê ngăn mặn, mà cần đánh giá tiềm năng, thế mạnh để có những giải pháp phù hợp. Cụ thể, cần xác định rõ địa phương nào phải đầu tư xây dựng đê ngăn mặn để giữ đất trồng lúa; nơi nào để ngập nhằm lấy phù sa; cũng có chỗ phải đón nước mặn vào để nuôi trồng thủy, hải sản... Nếu không có sự liên kết, phối hợp, “mạnh ai nấy làm” thì công trình của tỉnh này có thể triệt tiêu công trình của tỉnh khác.
Việc vận dụng những tiềm năng, lợi thế để phát triển kinh tế của mỗi tỉnh là nhu cầu chính đáng. Tuy nhiên, việc phát triển ấy nếu không được xem xét dưới một tầm nhìn bao quát thì hiệu quả đầu tư sẽ thấp, nguồn lực cho phát triển đã hạn hẹp lại bị lãng phí, các tiềm năng không được khai thác hiệu quả. Do đó, vấn đề tăng cường liên kết vùng được đặt ra một cách rất bức thiết.
Nói thì dễ, nhưng để thực hiện được việc liên kết vùng có rất nhiều trở ngại cần phải vượt qua. Tuy nhiên, vấn đề cần tháo gỡ đầu tiên chính là tư duy. Rõ ràng, một đoàn tàu không thể có nhiều đầu tàu. Theo đó, mỗi vùng nên tập trung đầu tư cho một vài địa phương có điều kiện thuận lợi nhất, được ưu tiên về cơ chế, chính sách, nguồn lực để trở thành hạt nhân. Các tỉnh, thành phố khác giữ vai trò vệ tinh bao quanh hạt nhân ấy để cùng phát triển. Từ đó, vấn đề phân bổ ngân sách cần phải được xem xét lại. Theo Phó thủ tướng Vương Đình Huệ, cơ chế xây dựng ngân sách Nhà nước nên theo quan điểm phát triển vùng và theo cơ sở dữ liệu về kinh tế-xã hội của từng địa phương. Có địa phương tăng trưởng nhanh nhưng có địa phương mức tăng trưởng vừa phải, được giao các nhiệm vụ như hậu cần, do đó khi phân bổ về ngân sách hay nguồn lực phải nhìn tổng thể cả vùng, sau đó mới đến địa phương. Từ đó, việc quy hoạch, đánh giá cán bộ là lãnh đạo các tỉnh, thành phố cũng cần được xem xét dưới góc độ phù hợp, tránh tạo ra sức ép buộc lãnh đạo tỉnh, thành phố phải chạy đua phát triển kinh tế địa phương bằng mọi giá.
Tư duy phát triển kinh tế theo vùng nhằm mục đích cao nhất là tận dụng tối đa nguồn lực, lợi thế của vùng, hạn chế các mâu thuẫn về lợi ích giữa các địa phương trong vùng, để từ đó đạt hiệu quả cao nhất.
HỒ QUANG PHƯƠNG