Theo cơ quan chức năng, thực hiện Quyết định 102, từ năm 2010 đến 2017, hơn 40 triệu lượt người thuộc hộ nghèo ở 57 tỉnh, thành phố trên cả nước đã được hỗ trợ trực tiếp. Hơn 8 năm thực hiện chính sách theo Quyết định 102 đã góp phần hỗ trợ người dân thuộc hộ nghèo có thêm điều kiện để mua sắm vật tư, vật dụng phục vụ đời sống, sản xuất…, thể hiện sự quan tâm đặc biệt của Đảng, Nhà nước đối với các hộ nghèo, đồng bào vùng đặc biệt khó khăn.
Tuy nhiên, có thể thấy, do những thay đổi về cơ chế, chính sách, sự chuyển mình đi lên của nền kinh tế, các chính sách theo Quyết định 102 đã bộc lộ những điểm không còn phù hợp. Đã xuất hiện một bộ phận người dân trông chờ, ỷ lại vào chính sách hỗ trợ của Nhà nước, không chủ động tự vươn lên thoát nghèo. Hơn nữa, chính sách này còn bị lợi dụng và thực hiện không đúng, khi ở một số địa phương đã xảy ra tình trạng không muốn ra khỏi diện hộ nghèo, hoặc bình xét "luân phiên" hộ nghèo để hưởng chính sách ưu đãi. Và để được lọt vào danh sách hộ nghèo, không ít gia đình phải nhờ sự "ưu ái" của cán bộ xã, phường. Cùng với đó, sự chênh lệch trong mức hỗ trợ giữa hộ nghèo và hộ cận nghèo cũng tạo tâm lý ỷ lại của một bộ phận người nghèo, không bảo đảm sự khách quan, công bằng của chính sách.
Từ những bất cập trên, chủ trương của Chính phủ là rà soát, tích hợp, bãi bỏ chính sách giảm nghèo giai đoạn 2017-2020, nhằm giảm chính sách hỗ trợ cho không, tăng chính sách hỗ trợ có điều kiện, gắn với đối tượng, địa bàn và thời hạn thụ hưởng; tăng cơ hội tiếp cận chính sách và khuyến khích sự tích cực, chủ động tham gia, phấn đấu vươn lên thoát nghèo của hộ nghèo.
Quyết định số 25/2018/QĐ-TTg có hiệu lực thi hành từ ngày 1-1-2019. Để thực hiện tốt chủ trương trên, các bộ, ngành, địa phương… cần sớm rà soát hệ thống chính sách giảm nghèo hiện hành, chính sách nào không phù hợp cần loại bỏ. Các chính sách cần thiết kế lại cho phù hợp để địa phương có thể thực hiện và bố trí nguồn lực hiệu quả hơn. Đặc biệt, cần giảm mạnh các chính sách hỗ trợ trực tiếp "cho không", tập trung ưu tiên thực hiện các chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất, học nghề, tạo việc làm, xây dựng nông thôn mới; khuyến khích sự chủ động và ý thức tự vươn lên thoát nghèo của người nghèo; đồng thời tiếp tục có các chính sách hỗ trợ hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo để thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững. Các chính sách và nguồn lực cần được công khai, minh bạch, có sự giám sát chặt chẽ để việc hỗ trợ đúng đối tượng và hiệu quả. Chú trọng hỗ trợ hộ nghèo, người nghèo đẩy mạnh phát triển sản xuất, đa dạng hóa sinh kế và nhân rộng các mô hình giảm nghèo bền vững, hiệu quả; hỗ trợ có điều kiện, có đối ứng đối với các hộ khi tham gia thực hiện...
Giảm hỗ trợ trực tiếp cho người dân thuộc hộ nghèo, có nghĩa là không thiên về giải quyết những khó khăn trước mắt, mà quan trọng hơn là phải thiết kế chính sách đầu tư bài bản, cơ bản. Nhà nước chỉ đóng vai trò hỗ trợ, “cho cần câu, chứ không cho con cá”, để hộ nghèo chủ động vươn lên thoát nghèo nhanh hơn, bền vững hơn, giảm thấp nhất tỷ lệ tái nghèo.
LÊ DUY THÀNH