Một số đầu sách Việt Nam được dịch, in ấn công phu, được đón nhận tích cực. Dù có nhiều tiến bộ so với trước đây nhưng nếu so sánh với văn học nước ngoài được dịch ở Việt Nam thì chênh lệch vẫn còn rất lớn. Các đầu sách văn học dịch luôn có số lượng áp đảo, độc giả Việt Nam say mê đón nhận, các giải thưởng văn học nhiều năm qua chưa bao giờ phải để trống hạng mục văn học dịch.
    |
 |
|
Ngày thơ Việt Nam lần 17 tại Văn Miếu. Ảnh: TTXVN |
Sự chênh lệch mãi chưa thu hẹp là bởi văn học Việt Nam ra nước ngoài sau bao năm vẫn chưa khắc phục được hai điểm yếu cốt tử: Không có chiến lược bài bản và thiếu nhân lực chất lượng cao. Giới thiệu văn học Việt Nam vẫn đang là câu chuyện của những cá nhân nhà văn có quan hệ gần gũi với văn giới nước ngoài và Việt kiều, rồi sau đó tự tìm con đường riêng để dịch thuật, xuất bản và thương mại hóa thông qua các kênh phát hành khác nhau. Dù các cá nhân trong hay ngoài nước có tích cực bao nhiêu thì số lượng tác phẩm được chuyển ngữ cũng sẽ không đáng kể nếu không có những dự án bài bản, dài hơi. Kinh nghiệm xưa nay ở các nước là tập trung kinh phí Nhà nước hoặc xã hội hóa cho một tổ chức điều phối, lập danh sách tác phẩm văn học cổ kim có giá trị để dịch thuật và giới thiệu ra nước ngoài. Do thiếu một “nhạc trưởng” nên các khâu khác không có sự chỉ đạo, điều hành, đôn đốc… dẫn tới các dự án dịch thuật ra đời lẻ tẻ, hiệu quả thấp. Quảng bá, giới thiệu văn học Việt Nam không phải đơn giản chỉ là chuyện kinh phí nhiều hay ít. Không có chiến lược cụ thể, tập hợp trí tuệ, công sức của nhiều cơ quan và cá nhân, đặc biệt là sự dấn thân để thực hiện công việc thật sự nghiêm túc thì khó có thể thành công. Chẳng hạn, xã hội hóa kinh phí có thể làm ngay được nhưng đào tạo một dịch giả văn học đủ sức “dịch ngược” thì cần thời gian và nhiều tâm sức. Thế mới biết, công việc nào đi chăng nữa, muốn thu được “quả ngọt” phải trải qua quá trình chuyên tâm bồi đắp.
Tác phẩm văn học và mở rộng ra là các ngành nghệ thuật khác luôn là những sản phẩm kết tinh văn hóa truyền thống, tài năng sáng tạo của mỗi dân tộc. Trong xu hướng toàn cầu hóa, việc lựa chọn những tác phẩm trong nước vừa có giá trị thẩm mỹ, vừa có nội dung phù hợp với cảm thức nhân loại để giới thiệu hết sức quan trọng. Thông qua các tác phẩm văn học-nghệ thuật hàng chục năm trước, Việt Nam đã đi vào trí nhớ của nhân loại là một dân tộc anh dũng tuyệt vời trong chiến tranh, một biểu tượng khát vọng hòa bình, độc lập, tự do. Ngày nay, việc giới thiệu Việt Nam đổi mới, tích cực hội nhập thế giới mà vẫn bảo lưu những giá trị truyền thống ngàn đời là điều hết sức cần thiết. Đầu tư cho quảng bá văn học-nghệ thuật cần đặt trong chiến lược công nghiệp văn hóa của nước nhà đang dần dần hình thành. Không chỉ nhanh chóng mà tính hiệu quả sẽ rất cao, bên cạnh mang lại giá trị gia tăng cho nền kinh tế, quan trọng hơn là thông qua các tác phẩm văn học-nghệ thuật, giá trị cao đẹp của đất nước và con người Việt Nam sẽ đi vào con tim, trí nhớ của bạn bè năm châu.
TRẦN HOÀNG HOÀNG