Các thanh toán tiền điện, tiền nước, tiền truyền hình, viễn thông, viện phí... cũng bắt đầu thực hiện không dùng tiền mặt.
Những lợi ích của thanh toán không dùng tiền mặt được thể hiện khá rõ, đó là: Minh bạch hóa các giao dịch; chống thất thu thuế; giúp đồng vốn luân chuyển nhanh hơn; huy động thêm vốn cho nền kinh tế; giao dịch an toàn hơn; giảm chi phí quản lý, kiểm đếm, in ấn tiền; kiểm soát, phát hiện các thanh toán phạm pháp... Một nền kinh tế, một xã hội ít sử dụng tiền mặt là điều kiện, là giải pháp cần thiết để hướng tới minh bạch, hạn chế các hành vi tham nhũng, tiêu cực, vì mọi thanh toán điện tử đều để lại dấu vết.
Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới (WB), ở một số quốc gia Đông Nam Á như Singapore, Thái Lan... hiện tỷ trọng dùng tiền mặt trên tổng phương tiện thanh toán là khoảng 11%-17%. Ở các nước phát triển, thậm chí việc sử dụng tiền mặt để thanh toán là rất khó khăn, vì không cơ sở, nhà hàng, siêu thị nào chấp nhận. Đối với Việt Nam, báo cáo của Ngân hàng Nhà nước cho thấy, tỷ trọng tiền mặt trên tổng phương tiện thanh toán có xu hướng giảm từ 19,02% của năm 2005 xuống 14,02% năm 2010 và xấp xỉ 12% vào tháng 5-2018. Như vậy, Việt Nam đang ở mức tương đối so với các nước trong khu vực về tỷ lệ thanh toán không dùng tiền mặt. Theo mục tiêu mà Chính phủ đề ra, đến cuối năm 2020, tỷ trọng tiền mặt trên tổng phương tiện thanh toán ở dưới mức 10%; đến cuối năm 2025, con số này rút xuống còn 8%.
Tuy nhiên, để đạt được các mục tiêu này là không đơn giản. Vì phần dễ thì đã làm, đó là thanh toán trong các giao dịch lớn giữa các ngân hàng, các doanh nghiệp. Phần còn lại là các thanh toán trong đời sống, rất khó để loại bỏ tiền mặt khỏi các thanh toán này. Bởi khoảng 90% chi tiêu hằng ngày của người dân hiện nay vẫn sử dụng tiền mặt. Đến cuối tháng 12-2017, trên toàn quốc có 17.558 ATM và 268.813 POS (tăng 10% so với năm 2016), tuy nhiên, phần lớn các giao dịch tại ATM vẫn là rút tiền.
Đó là vì vấn đề tâm lý, thói quen của người Việt Nam nói chung vẫn thích giao dịch bằng tiền mặt, vật chất theo kiểu cầm nắm được; không thoải mái khi chia sẻ, cung cấp thông tin cá nhân để làm tài khoản ngân hàng; rồi không thích bị giám sát trong các giao dịch điện tử. Để thay đổi được tâm lý và thói quen này không phải chuyện "một sớm một chiều", mà cần làm từng bước. Trước hết là cần tạo ra hệ sinh thái thanh toán không dùng tiền mặt rộng hơn, tiện lợi hơn, an toàn hơn phủ khắp các vùng miền của đất nước, mọi lĩnh vực thông thường của đời sống. Để làm được điều này thì cần có một sự liên kết mạnh mẽ giữa các ngân hàng, các doanh nghiệp, các công ty tài chính công nghệ... nhằm tạo ra các sản phẩm thanh toán hấp dẫn, mang lại nhiều lợi ích cho người sử dụng (như giảm giá, khuyến mại...). Nhà nước cũng nên xem xét có cơ chế khuyến khích sự liên kết này. Đồng thời, cũng cần có các quy định yêu cầu việc thanh toán các hợp đồng phải thực hiện thông qua các tài khoản; thực hiện 100% trả lương qua thẻ ATM; tất cả nhà hàng, cơ sở cung cấp dịch vụ phải có hệ thống thanh toán bằng thẻ... Cùng với đó, cần đẩy mạnh việc truyền thông nâng cao nhận thức và thay đổi thói quen dùng tiền mặt của người dân.
HỒ QUANG PHƯƠNG