Ảnh minh họa. Nguồn: tphcm.chinhphu.vn
Ví dụ như nếu áp dụng một cơ chế chung cho cả hai đầu tàu kinh tế là TP Hà Nội, TP Hồ Chí Minh với tỉnh miền núi như Lai Châu hay tỉnh duyên hải như Bình Thuận thì sẽ nảy sinh những bất cập, vì các đầu tàu kinh tế sẽ thiếu dưỡng khí để phát triển, rồi sẽ dần bị tụt hậu trong cạnh tranh với các trung tâm kinh tế khác trong khu vực có chính sách linh hoạt hơn. Hay trong điều kiện bình thường thì mọi việc được thực hiện theo các cơ chế, chính sách đã có sẵn, nhưng trong điều kiện cấp bách, đặc biệt vẫn cần phải có cách xử lý phù hợp. Mục đích cuối cùng là tối đa hóa hiệu quả. Do đó, cơ chế đặc thù trong phát triển kinh tế là cần thiết nhằm tận dụng tốt các cơ hội.
Ngày 6-9, Ban cán sự Đảng Chính phủ đã làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy TP Hồ Chí Minh, trong đó bàn đến các cơ chế chính sách đặc thù để phát triển TP Hồ Chí Minh. Tại cuộc họp, các cơ chế, chính sách “vượt trội” cho TP Hồ Chí Minh được nhắc tới và Phó thủ tướng Vương Đình Huệ cho rằng, điều đó là “bức thiết”, nếu không tốc độ phát triển của thành phố sẽ chậm lại.
Cũng vì muốn có thêm những khu vực có thể thu hút được nhiều vốn đầu tư, đặc biệt là nguồn vốn FDI nên Chính phủ đang khẩn trương xây dựng đề án 3 Khu hành chính kinh tế đặc biệt là Vân Đồn (tỉnh Quảng Ninh), Bắc Vân Phong (tỉnh Khánh Hòa) và Phú Quốc (tỉnh Kiên Giang) trình Quốc hội. Để thu hút nhà đầu tư vào các dự án xây dựng cầu vượt sông trong lúc ngân sách thành phố hạn hẹp, UBND TP Hà Nội đã đề xuất một số cơ chế đặc thù để đổi đất lấy hạ tầng. Trong phiên họp thường kỳ Chính phủ tháng 8 vừa qua, các thành viên Chính phủ cũng đã xem xét đề xuất chính sách đặc thù của các dự án điện...
Như thế, nhu cầu cần cơ chế đặc thù để phát triển là khá nhiều. Từ đó nảy sinh yêu cầu kiểm soát tính đặc thù, tránh xảy ra hiện tượng tỉnh, thành phố nào, lĩnh vực nào cũng xin đặc thù, dẫn đến “lạm phát” đặc thù, để rồi các quy định chung trở nên ít ý nghĩa.
Nói đến cơ chế đặc thù, dư luận đang rất quan tâm đến mấy khía cạnh sau: Thứ nhất, các cơ chế đặc thù có thực sự tạo ra hiệu quả vượt trội trên thực tế? Đó là bởi có dự án xây dựng hạ tầng giao thông, sau khi được hưởng cơ chế đặc thù chỉ định thầu nhằm tăng tốc thực hiện, thì đến hơn một năm sau vẫn “án binh bất động”, thậm chí còn chậm hơn rất nhiều so với triển khai bằng phương thức đấu thầu thông thường. Thứ hai, nói đến cơ chế đặc thù nghĩa là nói đến cơ chế vượt trội so với các văn bản quy phạm pháp luật, nhưng về lâu dài những cơ chế ấy cũng cần phải được luật hóa, chứ không nên là các quyết định hành chính thiếu căn cứ pháp luật, hoặc trái luật. Ví dụ như để có thể xây dựng 3 khu hành chính kinh tế đặc biệt, Chính phủ đã soạn dự án Luật Đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt, đang lấy ý kiến nhân dân. Và hơn nữa, dù có đặc biệt thế nào thì các cơ chế ưu tiên kia cũng không được trái Hiến pháp. Thứ ba, khi xây dựng cơ chế đặc thù thì phải có biện pháp để kiềm chế sự len lỏi của lợi ích nhóm. Thứ tư, dù có tạo ra các "đặc khu kinh tế" có chính sách thông thoáng đến đâu đi chăng nữa thì cũng không thể gây ảnh hưởng đến chủ quyền quốc gia và các vấn đề liên quan đến quốc phòng, an ninh.
Cơ chế đặc thù là cần thiết, nhất là khi nước ta đang rất cần tăng tốc phát triển kinh tế, cần tận dụng tốt các cơ hội. Thế nhưng, cơ chế đặc thù cũng cần phải có nguyên tắc, tránh việc lạm dụng sẽ “lợi bất cập hại”.
HỒ QUANG PHƯƠNG