Trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật Tố cáo (sửa đổi), Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết: Tại kỳ họp thứ 4, Quốc hội đã thảo luận, cho ý kiến về dự án Luật Tố cáo (sửa đổi). Ngay sau kỳ họp, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo Cơ quan chủ trì thẩm tra phối hợp chặt chẽ với Cơ quan soạn thảo và các cơ quan, tổ chức hữu quan nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội; đồng thời, tổ chức lấy ý kiến các bộ, ngành, các cơ quan hữu quan, các chuyên gia, nhà khoa học để chỉnh lý dự thảo Luật.

leftcenterrightdel
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Nguyễn Khắc Định trình bày tờ trình.

Sau đó, dự thảo Luật đã được gửi xin ý kiến các Đoàn đại biểu Quốc hội. Trên cơ sở ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội, dự thảo Luật đã được tiếp thu, chỉnh lý, hoàn thiện với nhiều nội dung quan trọng về quyền, nghĩa vụ của người tố cáo, người bị tố cáo; hình thức tố cáo; điều kiện thụ lý tố cáo; thời hiệu tố cáo, thời hạn giải quyết tố cáo; trách nhiệm của người giải quyết tố cáo; rút tố cáo; cấp cuối cùng trong giải quyết tố cáo; bảo vệ người tố cáo… nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng về tăng cường và nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, giải quyết tố cáo, bảo đảm cụ thể hóa được quy định mới của Hiến pháp về quyền con người, quyền cơ bản của công dân, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật, đồng thời khắc phục những hạn chế, bất cập của Luật Tố cáo hiện hành.

Về hình thức tố cáo (Điều 22), Chủ nhiệm Nguyễn Khắc Định cho biết: Qua thảo luận, kết quả lấy phiếu xin ý kiến đại biểu Quốc hội tại kỳ họp thứ 4, có 2 loại ý kiến về hình thức tố cáo. Loại ý kiến thứ nhất cho rằng không nên giới hạn hình thức thể hiện của đơn chỉ là văn bản giấy, hình thức thể hiện của tố cáo trực tiếp chỉ là gặp mặt trình bày bằng lời nói mà đề nghị mở rộng hình thức tố cáo qua bản fax, thư điện tử, điện thoại... Bởi vì, hiện nay việc ứng dụng công nghệ thông tin đã trở nên phổ biến trong hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội và trong quản lý nhà nước. Nhiều nội dung tố cáo, phản ánh sai phạm của cán bộ, công chức, cơ quan nhà nước thông qua các phương tiện điện tử hay mạng xã hội tuy chưa được thừa nhận chính thức nhưng đã góp phần tích cực trong đấu tranh phòng, chống tội phạm, tham nhũng và các hành vi vi phạm pháp luật khác. Mặt khác, từ thực tiễn cho thấy, dù tố cáo được thể hiện dưới hình thức nào thì trong giai đoạn xử lý ban đầu thông tin tố cáo, cơ quan có thẩm quyền giải quyết cũng đều phải xác định rõ được họ tên, địa chỉ của người tố cáo, nội dung tố cáo phải có cơ sở để xác minh, kết luận thì mới có căn cứ để quyết định thụ lý giải quyết tố cáo. Do đó, đề nghị bổ sung hình thức tố cáo qua bản fax, thư điện tử, điện thoại. Đồng thời, bổ sung các quy định chặt chẽ hơn về quy trình tiếp nhận tố cáo để bảo đảm tính khả thi. Loại ý kiến thứ hai: Một số ý kiến đề nghị chỉ quy định hai hình thức tố cáo như Luật hiện hành là tố cáo bằng đơn và tố cáo trực tiếp hoặc chỉ nên bổ sung hình thức tố cáo qua bản fax, thư điện tử. Bởi vì, nếu mở rộng hình thức tố cáo có thể dẫn đến tình trạng tố cáo tràn lan, thiếu căn cứ, gây khó khăn cho các cơ quan nhà nước trong quá trình giải quyết và việc xác định trách nhiệm những người tố cáo sai sự thật. Hơn nữa, việc mở rộng hình thức tố cáo qua bản fax, thư điện tử, nhất là tố cáo qua điện thoại là phức tạp, có thể gây quá tải cho các cơ quan có thẩm quyền giải quyết tố cáo. Dự thảo Luật đang được thể hiện theo loại ý kiến thứ nhất (Điều 22 về hình thức tố cáo).

Thảo luận tại hội trường, các đại biểu cũng có nhiều quan điểm khác nhau về vấn đề này. Không đồng tình với dự thảo luật về hình thức tố cáo, đại biểu Nguyễn Thanh Thủy (đoàn Hậu Giang) đề nghị giữ hình thức tố cáo như luật hiện hành. Đại biểu phân tích: Nếu mở rộng hình thức tố cáo (qua điện thoại, thư điện tử, fax...) sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho người dân thực hiện quyền tố cáo, song thực tế cho thấy, có nhiều trường hợp lợi dụng hình thức này để gây rối hay tố cáo sai sự thật... Ngoài ra, theo Tờ trình số 424 của Chính phủ trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 4 về tổng kết 4 năm thi hành Luật Tố cáo và thực tiễn tình hình tố cáo tại các địa phương thì có đến 59,55% là đơn tố cáo sai, 28,3% tố cáo có đúng, có sai... Đại biểu cho rằng: “Tỷ lệ đơn tố cáo sai hoặc chỉ đúng một phần còn cao, nếu tiếp tục mở rộng các hình thức tố cáo khác nữa thì cũng gây khó khăn trong việc xác minh, xử lý thông tin; mặt khác cũng không thể ngăn ngừa được tình trạng lợi dụng các hình thức tố cáo này để vu khống, bôi xấu.... “Vấn đề quan trọng là xử lý tốt, nhanh, kịp thời các đơn thư tố cáo bằng các hình thức hiện nay như đang áp dụng trong luật hiện hành”, đại biểu nhấn mạnh.

leftcenterrightdel
Đại biểu Nguyễn Thanh Thủy phát biểu.

Đại biểu Trần Hồng Hà (đoàn Vĩnh Phúc) cũng đề nghị giữ nguyên hai hình thức tố cáo như luật hiện hành (là tố cáo bằng đơn và tố cáo trực tiếp), cho rằng việc mở rộng hình thức cần được nghiên cứu thận trọng, kỹ lưỡng, phù hợp với tình hình chung, bảo đảm tính khả thi. Đại  biểu phân tích: Pháp luật tạo điều kiện thuận lợi cho công dân thực hiện quyền tố cáo song cũng cần có những biện pháp cần thiết để hạn chế, ngăn chặn việc lợi dụng quyền tố cáo để thực hiện hành vi vi phạm pháp luật, xâm phạm an ninh, chính trị, trật tự an toàn xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, cơ quan, tổ chức, cá nhân. Mặc dù dự luật đã quy định cụ thể việc tiếp nhận, xử lý ban đầu thông tin tố cáo của các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền song nếu mở rộng hình thức tố cáo sẽ làm phát sinh quyền lực, chi phí, thời gian, gây khó khăn, phức tạp cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc xử lý thông tin ban đầu tố cáo trước khi thụ lý, giải quyết thông tin tố cáo. Dù luật hiện hành chỉ quy định hai hình thức tố cáo nhưng mới chỉ có gần 10% đơn tố cáo là đúng sự thật mà thôi. Thực tế cho thấy, rất khó xác định thông tin người tố cáo qua điện thoại, thư điện tử, fax...

Không đồng tình với quan điểm trên, đại biểu Nguyễn Hữu Cầu (đoàn Nghệ An) lại nhấn mạnh, 13 năm trước, tại khoản 1, điều 15 Luật Phòng chống tham nhũng (2005) đã quy định: “Cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có trách nhiệm tạo điều kiện thuận lợi để công dân tố cáo trực tiếp, gửi đơn tố cáo, tố cáo qua điện thoại, qua mạng thông tin điện tử và các hình thức tố cáo khác theo quy định của pháp luật”. Đại biểu cho rằng: 13 năm trước, việc tố cáo bằng các hình thức như trên đã được chấp nhận, vậy mà công cuộc phòng chống tham nhũng còn gặp nhiều khó khăn. “Vậy tại sao chúng ta lại bỏ các hình thức tố cáo này đi?” đại biểu đặt câu hỏi; cho rằng nếu bỏ các hình thức này đi sẽ mất một kênh thông tin quan trọng và đề nghị giữ nguyên như dự thảo luật.

Ngoài ra, đại biểu Nguyễn Thanh Thủy (đoàn Hậu Giang) cũng đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung thêm quy định về chế tài xử lý đối với người tố cáo lợi dụng tố cáo để tố cáo sai sự thật, làm ảnh hưởng đến uy tín, danh dự của người bị tố cáo; đồng thời cũng xử lý nghiêm minh hơn đối với người đứng đầu cơ quan có thẩm quyền giải quyết tố cáo không kịp thời hoặc đùn đẩy, bao che, không giải quyết nội dung tố cáo theo quy định của pháp luật....

Đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy (đoàn Bến Tre) thì quan tâm đến vấn đề bảo vệ người tố cáo. Đại biểu đề nghị cân nhắc thêm về việc không nên thu hẹp hoặc giới hạn đối tượng được bảo vệ, thậm chí cần mở rộng hơn đối tượng bảo vệ, nhằm khuyến khích người dân thực hiện quyền tố cáo và thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng về tăng cường bảo vệ người tố cáo, bởi lẽ, mọi công dân đều có quyền được bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân theo Hiến pháp quy định.

Đại biểu Phạm Thị Thu Trang (Quảng Ngãi) thì cho rằng, để bảo đảm thực thi thì Luật phải thiết kế một điều luật riêng, quy định về các trường hợp không thụ lý tố cáo và trình tự, thủ tục khi không thụ lý tố cáo để bảo đảm chặt chẽ hơn. Bởi theo đại biểu, dự thảo luật quy định rất rõ về trình tự giải quyết tố cáo (điều 28) và thụ lý tố cáo (điều 29) nhưng lại không có điều mục nào quy định nguyên tắc, trường hợp không thụ lý tố cáo cũng như trình tự, thủ tục khi không thụ lý tố cáo được thực hiện như thế nào. “Việc quy định bổ sung vấn đề này sẽ làm cơ sở cho công chức khi thực thi nhiệm vụ, công vụ, khi tiếp nhận, thụ lý thông tin, đơn, hồ sơ tố cáo sẽ có cơ sở để thụ lý và không thụ lý đối với trường hợp cụ thể theo quy định; đồng thời sẽ hạn chế trường hợp khi không thụ lý, nếu hồ sơ không đủ điều kiện, cơ sở và thời hiệu xử lý vi phạm đã hết mà công dân không chấp nhận sẽ dẫn đến trường hợp chuyển từ tố cáo sang khiếu nại hành chính về tố cáo đối với hành vi không thụ lý của công chức thực thi công vụ, làm phát sinh tố cáo, khiếu nại không cần thiết.

NGUYÊN THẢO