Theo Tờ trình, Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước năm 2009 đã trở thành công cụ pháp lý quan trọng để cá nhân, tổ chức bảo đảm được quyền, lợi ích hợp pháp của mình, phòng chống các hành vi vi phạm pháp luật, góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm trong thực thi công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức nói riêng cũng như chất lượng hoạt động của bộ máy Nhà nước nói chung.

Tuy nhiên, Luật hiện hành bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập. Phạm vi trách nhiệm bồi thường của Nhà nước và thiệt hại được bồi thường chưa được cập nhật nên không đầy đủ, thiếu đồng bộ với những thay đổi trong quy định của Hiến pháp năm 2013 về quyền con người, quyền cơ bản của công dân và các quy định trong các bộ luật, luật mới ban hành để triển khai thi hành Hiến pháp năm 2013, như Luật quy định chưa rõ ràng việc xác định cơ quan giải quyết bồi thường trong nhiều tình huống nên gây khó khăn cho việc xác định cơ quan giải quyết bồi thường cũng như trong việc thực hiện yêu cầu bồi thường, dẫn tới hiện tượng né tránh, đùn đẩy trách nhiệm giải quyết bồi thường. Luật cũng quy định chưa rõ ràng, cụ thể về trách nhiệm hoàn trả của người thi hành công vụ gây thiệt hại, trách nhiệm của người ra quyết định hoàn trả dẫn đến việc hoàn trả của người thi hành công vụ còn bị xem nhẹ và chưa được thực hiện thống nhất...

leftcenterrightdel
 Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long trình bày Tờ trình của Chính phủ. Ảnh: quochoi.vn.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long cho biết: So với Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước 2009, dự thảo Luật (từ Điều 33 đến Điều 36) đã sửa đổi quy định về cơ quan giải quyết bồi thường theo hướng làm rõ hơn cơ quan giải quyết bồi thường trong hoạt động quản lý hành chính, tố tụng và thi hành án. Bên cạnh đó, dự thảo Luật sửa đổi đã quy định tăng mức thiệt hại về tinh thần trong một số trường hợp như bị tạm giữ, tạm giam, chấp hành hình phạt tù; sức khỏe bị xâm phạm; bị khởi tố, truy tố mà không bị tạm giữ, tạm giam... Việc tăng mức bồi thường cho các thiệt hại trên cho phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm tốt hơn quyền, lợi ích hợp pháp của người bị thiệt hại. Dự thảo Luật cũng đã sửa đổi, bổ sung các quy định theo hướng cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính trong việc giải quyết bồi thường, khắc phục tình trạng việc giải quyết bồi thường kéo dài, chậm cấp phát kinh phí bồi thường, chi trả tiền bồi thường: Quy định cụ thể trình tự, thủ tục, thời hạn giải quyết bồi thường tại cơ quan giải quyết bồi thường (giảm từ 125 ngày xuống còn trên 50 ngày). Đồng thời, bổ sung quy định về việc hoãn, tạm đình chỉ và đình chỉ việc giải quyết bồi thường để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người bị thiệt hại, không làm ảnh hưởng đến hoạt động của cơ quan nhà nước.

Liên quan đến quy định về mô hình cơ quan giải quyết bồi thường trong dự thảo Luật còn có ý kiến khác nhau,  Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long cho biết: “Hiện có hai luồng ý kiến. Loại ý kiến thứ nhất cho rằng, cần quy định cơ quan giải quyết bồi thường là cơ quan quản lý người thi hành công vụ gây thiệt hại như Luật hiện hành. Loại ý kiến thứ hai cho rằng, cần quy định theo hướng thu gọn một bước giảm số lượng cơ quan giải quyết bồi thường trong hoạt động quản lý hành chính, thi hành án và hoạt động điều tra trong tố tụng hình sự. Cơ quan giải quyết bồi thường là Tòa án và Viện kiểm sát thì giữ như Luật hiện hành.”

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long cho rằng, quy định của dự thảo Luật theo loại ý kiến thứ nhất sẽ gắn trách nhiệm giải quyết bồi thường với cơ quan quản lý người thi hành công vụ gây thiệt hại. Qua đó, góp phần nâng cao trách nhiệm trong quản lý người thi hành công vụ của cơ quan nhà nước cũng như trách nhiệm công vụ của cán bộ, công chức; không làm phát sinh các thủ tục giữa cơ quan gây thiệt hại và cơ quan giải quyết bồi thường và không làm xáo trộn mô hình cơ quan giải quyết bồi thường. Tuy nhiên, nếu theo phương án này, Nhà nước phải đầu tư kinh phí thường xuyên cho các cơ quan giải quyết bồi thường trong khi không phải cơ quan nào cũng phát sinh vụ việc và phải giải quyết bồi thường. Đồng thời, khó khăn trong việc xác định cơ quan giải quyết bồi thường dẫn tới chưa khắc phục được tình trạng đùn đẩy, né tránh trách nhiệm giải quyết bồi thường.

Còn trong trường hợp dự án Luật được xây dựng theo loại ý kiến thứ hai sẽ giảm bớt số lượng cơ quan giải quyết bồi thường từ khoảng 28.000 xuống chỉ còn hơn 2.000 cơ quan; không làm xáo trộn tổ chức bộ máy các cơ quan nhà nước hiện hành vì không làm phát sinh bộ máy, biên chế; khắc phục một bước tình trạng đùn đẩy, né tránh trách nhiệm giải quyết bồi thường. Bên cạnh những ưu điểm trên, loại ý kiến này còn có một số hạn chế như chưa thực sự gắn trách nhiệm giải quyết bồi thường với cơ quan quản lý người thi hành công vụ gây thiệt hại; có thể làm phát sinh các thủ tục, hồ sơ giữa cơ quan gây thiệt hại và cơ quan giải quyết bồi thường.

Sau khi nghe Bộ trưởng Bộ Tư pháp trình bày tờ trình về dự án Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (sửa đổi), Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định đã có báo cáo thẩm tra về dự án luật này. Trước tình trạng số bị can được đình chỉ điều tra do không cấu thành tội phạm hoặc hết thời hạn điều tra không chứng minh được tội phạm còn lớn, tình hình oan sai trong lĩnh vực tố tụng hình sự còn nhiều bức xúc, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định đề nghị Chính phủ đánh giá kỹ hơn về thực trạng giải quyết bồi thường của Nhà nước cũng như trách nhiệm của Nhà nước trong việc bồi thường cho cá nhân, tổ chức bị thiệt hại.

Về thiệt hại được bồi thường, Ủy ban Pháp luật tán thành việc tăng mức bồi thường cho các thiệt hại, bổ sung một số thiệt hại được bồi thường và quy định về việc xác định thiệt hại để góp phần khắc phục những vướng mắc của việc giải quyết các vụ việc bồi thường hiện nay.

Về phục hồi danh dự, Ủy ban Pháp luật tán thành việc mở rộng đối tượng được phục hồi danh dự. Tuy nhiên, đề nghị quy định cụ thể trình tự, thủ tục xin lỗi, cải chính công khai ngay trong Luật này để khắc phục tình trạng “tổ chức xin lỗi, cải chính công khai qua loa, chiếu lệ, không thống nhất”.

Về trách nhiệm hoàn trả, Ủy ban Pháp luật tán thành quy định tăng trách nhiệm hoàn trả, trách nhiệm kỷ luật đối với người thi hành công vụ có hành vi trái pháp luật gây thiệt hại cho tổ chức, cá nhân. Tuy nhiên, đề nghị nghiên cứu quy định hợp lý về mức hoàn trả cụ thể để một mặt bảo đảm tính răn đe, tăng cường trách nhiệm của người thực thi công vụ, mặt khác không tạo tâm lý e ngại của cán bộ, công chức trong thực thi công vụ; đồng thời, đề nghị cân nhắc không nên quy định trách nhiệm hoàn trả của người thi hành công vụ trong trường hợp họ không có lỗi.

Thảo luận tại tổ chiều nay về dự thảo Luật, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cho rằng, dự thảo Luật đã quy định rộng hơn, thể hiện đầy đủ trách nhiệm của Nhà nước khi gây ra thiệt hại cho dân thì phải bồi thường, tuy vậy, khi đi vào thực thi thì rất khó. Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cho rằng, trên thực tế khi vận dụng luật, có hướng dẫn bao nhiêu cũng không đủ, vì có những khoản không thể nào “chứng cứ hóa được”, như danh dự, sức khỏe, tinh thần... Đây là những điều không có định lượng khiến các cơ quan thi hành gặp khó khi vận dụng.

Nhấn mạnh Việt Nam là một trong số ít quốc gia có bồi thường, thể hiện trách nhiệm trước dân, Chánh án tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cho biết, một số nước không cho phép điều tra, Viện kiểm sát hay Tòa án làm bồi thường, mà giao cho Bộ Tư pháp để không bị “phình” bộ máy, vì không phải lúc nào cơ quan này cũng làm oan sai. “Một năm chúng ta có 90.000 vụ án hình sự nhưng nhiều năm mới có một vụ oan sai. Nhưng nếu sinh ra bộ máy để làm việc này, trong điều kiện chúng ta đang tinh giản biên chế, thì chúng ta nên có một cơ quan thống nhất như các nước”, ông Nguyễn Hòa Bình đề nghị.

THẢO NGUYỄN