Cơ quan quản lý cạnh tranh cần có tính độc lập

Tờ trình của Chính phủ về dự án Luật Cạnh tranh (sửa đổi), Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh nói, quy định về cơ quan cạnh tranh trong dự thảo luật được tiếp cận theo hướng nâng cao tính độc lập và thẩm quyền của cơ quan cạnh tranh để bảo đảm khả năng thực thi hiệu quả Luật Cạnh tranh (sửa đổi). Theo dự luật, Cơ quan Cạnh tranh quốc gia là cơ quan duy nhất thực thi Luật Cạnh tranh (sửa đổi) trên cơ sở hợp nhất 2 cơ quan hiện hành, gồm cơ quan quản lý cạnh tranh (Cục Quản lý cạnh tranh trực thuộc Bộ Công Thương và Hội đồng Cạnh tranh). Cơ quan Cạnh tranh quốc gia là cơ quan trực thuộc Bộ Công Thương.

Báo cáo thẩm tra dự án Luật Cạnh tranh (sửa đổi) do Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Vũ Hồng Thanh trình bày dẫn ý kiến của Thường trực Ủy ban Kinh tế cho rằng, để bảo đảm hiệu quả thực thi pháp luật về cạnh tranh phải xây dựng cơ quan cạnh tranh chuyên nghiệp, độc lập về chuyên môn, nghiệp vụ, có đủ năng lực và thẩm quyền trong việc xử lý vụ việc cạnh tranh theo quy định của pháp luật. Cơ quan cạnh tranh vừa là cơ quan thực hiện chức năng tham mưu trong quản lý Nhà nước về cạnh tranh, vừa là cơ quan thực hiện nhiệm vụ điều tra, xử lý vụ việc cạnh tranh và kiểm soát tập trung kinh tế. Các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên có cam kết về cạnh tranh có đặt ra yêu cầu các quốc gia thành viên phải thiết lập hoặc duy trì cơ quan có trách nhiệm thực thi pháp luật về cạnh tranh và quy trình, thủ tục tiến hành tố tụng cạnh tranh phải minh bạch. Tham khảo kinh nghiệm quốc tế cho thấy, dù tổ chức theo mô hình nào thì cơ quan cạnh tranh đều có tính độc lập tương đối và nhiều quốc gia đều quy định trong luật nội dung về cơ cấu tổ chức của cơ quan cạnh tranh.

Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Nguyễn Thúy Anh và Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga nêu câu hỏi về việc nếu đặt cơ quan cạnh tranh nằm trong cơ quan quản lý Nhà nước là Bộ Công Thương thì có bảo đảm khách quan, công bằng cũng như thượng tôn pháp luật hay không?

Chủ nhiệm Lê Thị Nga nêu thực tế trong hoạt động kinh doanh xăng dầu. Theo quy định của Luật Cạnh tranh hiện hành thì Cục Quản lý cạnh tranh thuộc Bộ Công Thương, trong khi Bộ Công Thương cũng đồng thời quản lý Petrolimex. Do vậy, trong suốt thời gian qua chưa có cuộc điều tra nào được thực hiện. Một vấn đề khác là tình trạng cơ quan quản lý Nhà nước đồng thời là cơ quan chủ quản doanh nghiệp kéo theo lợi ích nhóm, “sân sau”, bắt tay ngầm, ảnh hưởng đến tính độc lập của thể chế quản lý và xử lý cạnh tranh. Trong khi đó, dự luật lại sửa đổi theo hướng cơ quan cạnh tranh quốc gia đồng thời là cơ quan tiến hành tố tụng thì có chống được lợi ích nhóm, tình trạng “sân sau”, bắt tay ngầm hay không?

Giải trình câu hỏi của Chủ nhiệm Nguyễn Thúy Anh và Chủ nhiệm Lê Thị Nga, Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh nhấn mạnh, vấn đề cơ quan cạnh tranh đã được cơ quan soạn thảo nghiên cứu, đánh giá thực tiễn và tham khảo kinh nghiệm các nước. Cho dù cơ quan này thuộc nhánh lập pháp, hành pháp, tư pháp hay trực thuộc các bộ chuyên môn của Chính phủ thì cũng cần có vị trí pháp lý, khung cơ chế chính sách đi kèm để bảo đảm tính khách quan, minh bạch và thực hiện chức năng của cơ quan quản lý về cạnh tranh. Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết, đa số các nước đều quy định cơ quan cạnh tranh trực thuộc Chính phủ hoặc các cơ quan của Chính phủ, một số ít hơn thuộc Quốc hội hoặc các cơ quan khác.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh thừa nhận những bất cập trong mô hình các bộ vừa là cơ quan quản lý Nhà nước, vừa là cơ quan chủ quản doanh nghiệp. Vì thế, Chính phủ đang xây dựng đề án tách cơ quan quản lý Nhà nước với các cơ quan quản lý vốn của doanh nghiệp Nhà nước, tách chức năng quản lý Nhà nước ra khỏi chức năng quản trị và điều hành của doanh nghiệp.

“Quan trọng là chúng ta hoàn thiện thể chế, hoàn thiện khung khổ pháp lý để bảo đảm tách bạch các chức năng quản lý Nhà nước với các chức năng trong điều hành, quản trị doanh nghiệp Nhà nước”, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nói.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Vũ Hồng Thanh dẫn kinh nghiệm thực tiễn từ Mỹ cho thấy, Mỹ có 2 cơ quan quản lý cạnh tranh, gồm Ủy ban Thương mại liên bang thuộc Hạ viện, Cục Cạnh tranh thuộc Bộ Tư pháp. Còn Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội Phan Thanh Bình nói rõ, ở nước ngoài, các bộ quản lý Nhà nước không đồng thời chủ quản doanh nghiệp như ở nước ta. Do vậy, nếu để cơ quan cạnh tranh thuộc bộ chủ quản doanh nghiệp có thể khiến doanh nghiệp nước ngoài kiện ngược lại cơ quan xử lý cạnh tranh vì cho rằng như thế là không bảo đảm khách quan, công bằng, dẫn tới đẩy sự việc phức tạp hơn.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Quốc hội Nguyễn Khắc Định phân tích những đề xuất quy định cụ thể trong dự luật về việc cho phép cơ quan cạnh tranh xử lý cả các cơ quan Nhà nước khi ban hành văn bản không đúng với Luật Cạnh tranh. Như vậy, dự luật thiết kế quy định này theo hướng “ông bé” xử lý “ông to”, nên sẽ rất vướng khi triển khai thực hiện sau này. Từ đó, Chủ nhiệm Nguyễn Khắc Định đề nghị nếu không thiết kế được cơ quan cạnh tranh là cơ quan độc lập thì phải quy định cơ chế tiếp nối để chuyển những việc ngoài thẩm quyền lên cơ quan cấp cao hơn xử lý.

Có cách phân tích khác với các ý kiến đã nêu, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân đề nghị xây dựng dự luật theo hướng quán triệt đúng chủ trương xây dựng chính sách mới không làm phát sinh tổ chức mới, không làm tăng biên chế. Chủ tịch Quốc hội cho rằng việc quy định cơ quan cạnh tranh thuộc Bộ Công Thương trên cơ sở sắp xếp lại cơ quan hiện có vẫn đáp ứng được yêu cầu, nếu có những quy định để bảo đảm tính độc lập, khách quan cũng như khắc phục được những hạn chế đã tồn tại trong thực tế xử lý cạnh tranh trong suốt 12 năm thực thi Luật Cạnh tranh hiện hành.

Kết luận nội dung này, Phó chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển cũng nêu bật vấn đề dự luật cần quy định theo hướng bảo đảm tính độc lập, khách quan của cơ quan cạnh tranh, không quan trọng là “ông bé” hay “ông to”, vì nếu “ông to” sai luật thì “ông bé” vẫn có thể xử lý bình thường.

CHIẾN THẮNG