Lãnh đạo cho các dân tộc bị áp bức Đông Dương võ trang bạo động giành lấy quyền tự do, độc lập". Sự ra đời và hoạt động, phát triển của các đội tự vệ, du kích, ủy ban bạo động, căn cứ du kích… những năm này là thành quả ban đầu của quá trình xây dựng, mở rộng, phát triển lực lượng vũ trang (LLVT) nhân dân ba thứ quân.
Đồng chí Trường Chinh thăm đơn vị pháo cao xạ bảo vệ Hà Nội, năm 1972. Ảnh tư liệu
Tháng 5-1941, Hội nghị lần thứ tám, Ban Chấp hành Trung ương đã họp dưới sự chủ trì của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và quyết định chuyển hướng chỉ đạo chiến lược cách mạng. Đồng chí Trường Chinh được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc giới thiệu và được Hội nghị bầu làm Tổng Bí thư của Đảng. Tại hội nghị, từ thực tiễn các cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn, Nam Kỳ, Đô Lương và tình hình cách mạng, đồng chí Trường Chinh đã cùng Ban Chấp hành Trung ương phát triển vấn đề khởi nghĩa mà các Hội nghị Trung ương 6 (năm 1939), Trung ương 7 (năm 1940) đã phác thảo để xác định chuẩn bị khởi nghĩa là nhiệm vụ trung tâm của toàn Đảng, toàn dân ta. Quán triệt tinh thần đó và các văn kiện của Hội nghị, đặc biệt là Chương trình Việt Minh, Điều lệ của Việt Nam tiểu tổ du kích, đồng chí Trường Chinh đã cùng Đảng xây dựng Mặt trận Việt Minh, xây dựng Đảng, phát động phong trào đánh Pháp đuổi Nhật, chuẩn bị khởi nghĩa giành chính quyền. Trong xây dựng LLVT nhân dân ba thứ quân, đồng chí Trường Chinh coi đây là nhiệm vụ cần kíp của cách mạng và kêu gọi phải phát triển các đội tự vệ để bảo vệ cho quần chúng đấu tranh, phát triển các đội du kích miền núi, xây dựng các tiểu đội du kích ở trung du đồng bằng, tiến lên phát động chiến tranh du kích ở cả miền núi, trung du và đồng bằng; nơi nào có quân Anh, Mỹ… thì đảng bộ địa phương phải lãnh đạo nhân dân khởi nghĩa giành chính quyền.
Đặc biệt, trong loạt bài viết phổ biến đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược sau khi Đảng đã lãnh đạo nhân dân giành được chính quyền Tháng Tám năm 1945, đăng trên Báo Sự thật năm 1947 (số 70-81), đồng chí đã đề cập sâu sắc đến các vấn đề quân sự, xây dựng LLVT nhân dân ba thứ quân, trong đó chỉ rõ dân quân, du kích là nền tảng để xây dựng và phát triển bộ đội địa phương và quân đội chính quy. Theo đồng chí, bản chất và mối quan hệ của các thành phần trong LLVT ba thứ quân ở Việt Nam là thống nhất biện chứng; đều do Đảng lãnh đạo trên cơ sở vũ trang toàn dân: "Quân đội chính quy, dân quân, du kích khác nào anh em ruột thịt cùng một mẹ là nhân dân đẻ ra". Vì vậy, "Quân đội đóng ở đâu phải huấn luyện dân quân, du kích ở đó; quân đội ở đâu, dân quân, du kích ở đó ủng hộ, giúp đỡ, hoan nghênh…"; "Cuộc kháng chiến lâu dài của ta thắng hay là bại, đó là trách nhiệm chung của toàn dân, nhưng cố nhiên về mặt quân sự, quân đội và dân quân, du kích phải gánh một phần lớn". Đồng chí nhấn mạnh: "Muốn kháng chiến thành công phải có LLVT hùng hậu"; "Nhân dân là hậu bị của LLVT nói chung. Dân quân là hậu bị của bộ đội địa phương. Bộ đội địa phương là hậu bị của quân chủ lực".
Riêng với quân đội, theo đồng chí, đây là quân đội cách mạng của nhân dân, vì nhân dân mà chiến đấu; mục tiêu chiến đấu của quân đội gắn liền với nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam qua từng giai đoạn. Trong cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân, mục tiêu trước mắt của quân đội là độc lập dân tộc và dân chủ mới, đó là tiêu diệt quân cướp nước và bán nước là thực dân Pháp và tay sai của chúng. Do đó, tính chất của quân đội là dân tộc, dân chủ và nhân dân; do Đảng lãnh đạo, theo chủ nghĩa Mác - Lê-nin; gồm những người thuộc các thành phần cơ bản của cách mạng là nông dân, công nhân, trí thức cách mạng. Để quân đội giữ được tính chất và có tinh thần yêu nước nồng nàn, tinh thần quốc tế vô sản chân chính, có tinh thần xung phong chiến đấu và dũng cảm hy sinh vì quyền lợi tối cao của dân tộc, có ý thức phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân vô điều kiện, có kỷ luật tự giác, luôn tăng cường đoàn kết nội bộ, đoàn kết quân dân và biết tuyên truyền để làm tan rã tinh thần quân địch thì phải tiến hành tốt công tác chính trị trong quân đội và đặt "Công tác chính trị trong quân đội có tính chất quyết định đối với xây dựng lực lượng cũng như đối với tác chiến". Theo đó, phải củng cố lập trường tư tưởng và đạo đức cách mạng cho cán bộ, chiến sĩ quân đội; xây dựng tư tưởng chiến lược và chiến thuật đúng đắn cho quân đội; coi trọng công tác giáo dục chủ nghĩa Mác - Lê-nin và đường lối chính sách của Đảng và Chính phủ cho quân đội; cán bộ quân đội phải tích cực nghiên cứu các tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lê-nin và những di cảo về quân sự mà tổ tiên ta đã để lại… Chăm lo xây dựng mối quan hệ quân dân nhất trí, dựa vào nhân dân để thắng địch và làm cho nhân dân nhận rõ nhiệm vụ của mình là ra sức ủng hộ quân đội về mọi mặt theo đúng chính sách của Đảng và Chính phủ…”.
Trong xây dựng LLVT nhân dân ba thứ quân, đồng chí Trường Chinh nhấn mạnh nghệ thuật quân sự, chỉ rõ phương châm đánh địch: Phương châm chiến lược là đánh lâu dài, nhưng phương châm chiến dịch và chiến thuật phải giải quyết mau; "trong các chiến dịch và chiến đấu, phải tìm chỗ yếu của địch mà đánh, phải tích cực tiến công để tiêu diệt địch".
Không chỉ trong kháng chiến chống thực dân Pháp, mà sau này, trong suốt cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, đồng chí Trường Chinh đã căn cứ vào tình hình và nhiệm vụ cách mạng, nhiệm vụ của quân đội, nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lê-nin để cùng Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp tục cụ thể hóa thành đường lối, phương châm, nguyên tắc, lý luận xây dựng LLVT và quân đội, góp phần đưa hai cuộc kháng chiến chống xâm lược của dân tộc ta đến toàn thắng.
Trong bài phát biểu tại Đại hội Đảng bộ Quân đội lần thứ IV (tháng 10-1986), về xây dựng LLVT nhân dân và quân đội, đồng chí Trường Chinh nhấn mạnh, các LLVT nhân dân phải: “Luôn luôn kết hợp chặt chẽ xây dựng đất nước với bảo vệ Tổ quốc, thấu suốt quan điểm Chiến tranh nhân dân và quốc phòng toàn dân, chăm lo xây dựng hậu phương, xây dựng các LLVT nhân dân hùng mạnh, xây dựng khoa học và nghệ thuật quân sự cách mạng Việt Nam". Đồng chí chỉ rõ, Quân đội cần đóng góp ý kiến nhằm sửa chữa sai lầm, khuyết điểm của Đảng và nêu cao tự phê bình, phê bình của cơ quan, đơn vị, cá nhân để tìm mọi biện pháp khắc phục những sai lầm, khuyết điểm; giữ vững truyền thống đoàn kết, nhất trí của quân đội, đoàn kết xung quanh Đảng, tuyệt đối phục tùng sự lãnh đạo của Đảng; phát huy đồng bộ các mặt công tác chính trị và tư tưởng, tổ chức, chính sách; nâng cao trình độ quản lý, chỉ huy; giữ vững và phát huy bản chất cách mạng và truyền thống Bộ đội Cụ Hồ; thi hành kỷ luật thật nghiêm minh; phấn đấu rèn luyện không ngừng; chăm lo củng cố quốc phòng và nâng cao đời sống cán bộ, chiến sĩ, công nhân, viên chức quốc phòng; làm tốt nhiệm vụ dân tộc và nghĩa vụ quốc tế.
Đồng chí Trường Chinh đã đi xa, nhưng những chỉ dẫn, quan điểm của đồng chí về LLVT nhân dân ba thứ quân vẫn mãi là đường hướng góp phần xây dựng dân quân tự vệ, bộ đội địa phương vững mạnh, xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại.
Thiếu tướng PGS, TS NGUYỄN VĂN BẠO, Giám đốc Học viện Chính trị