Bài 3: “Cái gốc” cần được chăm lo đúng mức

Thu nhập thấp, đành bỏ việc nước, việc dân

Trong suốt chuyến khảo sát, thâm nhập cơ sở dài ngày, thông tin về hàng loạt cán bộ, công chức, những người hoạt động không chuyên trách ở xã phường, thôn ấp nghỉ việc, khiến chúng tôi không khỏi chạnh lòng. Ở tỉnh Hậu Giang, từ ngày 1-1-2016 đến 31-7-2017, tổng số người hoạt động không chuyên trách ở cơ sở xin nghỉ việc là 979 lượt, trong đó có 485 lượt đảng viên. Nói về nguyên nhân của thực trạng này, các đồng chí lãnh đạo Tỉnh ủy Hậu Giang cho rằng: Những người hoạt động không chuyên trách này nghỉ việc là do hoàn cảnh khó khăn, mức phụ cấp không đủ cho cuộc sống. Một số anh em nói nghỉ việc để đi làm công nhân và các việc khác để có thu nhập khá hơn.

Đồng chí Lê Hoàng Đông, cán bộ tuyên giáo thị trấn Nàng Mau (Vị Thanh, Hậu Giang)-người đã tốt nghiệp đại học chuyên ngành Luật, hiện hưởng mức phụ cấp 1,3 triệu đồng/tháng, trải lòng: “Tôi tham gia công tác ở thị trấn từ năm 2008. Dù là cán bộ không chuyên trách nhưng tôi vẫn làm việc như cán bộ chuyên trách”. Anh Đông còn tâm tư rằng, có những lúc bản thân cảm thấy mệt mỏi, bi quan về tương lai. Tuy đã ngót chục năm gắn bó với công việc ở thị trấn nhưng mỗi khi nghe thông tin về tinh giản biên chế ở cơ sở mà không biết “số phận” mình sẽ đi về đâu?

Nhìn thẳng vào thực tế cán bộ công chức, những người hoạt động không chuyên xin nghỉ việc, Tỉnh ủy Hậu Giang chỉ rõ: Những người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã mức phụ cấp còn rất thấp, từ 1.089.000 đến 1.210.000 đồng/tháng. Nhân viên công an, quân sự 847.000 đồng/tháng. Đối với chức danh bí thư chi bộ, trưởng ấp, khu vực là 1.210.000 đồng/tháng; ấp đội trưởng, công an ấp là 605.000 đồng/tháng. Còn lại các chức danh đoàn thể ở ấp, khu vực 363.000 đồng/tháng... “Số phụ cấp này chưa đáp ứng được một phần nhu cầu đời sống của bản thân và gia đình cán bộ cơ sở”, đại diện lãnh đạo Tỉnh ủy Hậu Giang khẳng định.

Tương tự, ở các tỉnh Yên Bái, Bắc Ninh, Ninh Thuận, lãnh đạo các cấp đều cho rằng, cơ chế, chính sách ưu đãi như thời gian qua là chưa công bằng với cán bộ, công chức cấp xã. Qua khảo sát cho thấy, ít nhất 80% cán bộ, công chức cấp xã cho rằng đời sống kinh tế còn khó khăn; thu nhập chủ yếu dựa vào lương và phụ cấp, nhưng nguồn thu nhập này quá ít so với nhu cầu thực tế cuộc sống.

Trong khi đó, từ trước đến nay, khối lượng công việc phải giải quyết tại cấp hành chính ở cơ sở là rất nhiều. Hầu như mọi thứ “thượng vàng hạ cám” đều “trút” xuống xã, phường, thôn, ấp. Hiện tại, công chức xã, cả người hoạt động không chuyên trách đều làm việc 5/7 ngày/tuần, 8 tiếng/ngày. Công việc ở xã có khi làm ngày không đủ phải tranh thủ làm đêm, thậm chí về nhà còn phải giải quyết công việc khi có sự vụ và khi dân cần. Đáng nói nhất là cán bộ hội, đoàn, muốn phổ biến, triển khai chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước cho dân phải thực hiện ngoài giờ hành chính, lúc người dân rảnh rỗi. Có nơi, do một số công chức không chuyên trách xin nghỉ nhiều, nên những người ở lại phải cùng lúc “cáng đáng” nhiều vai, nhiều vị trí kiêm nhiệm. Ví như ở thị trấn Khánh Hải (Ninh Hải, Ninh Thuận), chỉ trong 3 năm (2014-2016), từ 20 chức danh không chuyên trách, đến nay chỉ còn 10 người gánh việc (2 chức danh/1 người).

Nhận định về hệ lụy của những khó khăn nêu trên, đồng chí Võ Thanh Sử, Chủ tịch UBND thị trấn Nàng Mau (Vị Thanh-Hậu Giang) thẳng thắn bày tỏ: “Nếu Trung ương không quyết liệt quan tâm thiết thực đến đời sống cán bộ, công chức xã, phường, thôn, ấp thì Đảng sẽ mất dần cán bộ, hệ thống chính trị sẽ bị lung lay từ cơ sở. Đó là một thực tế không thể chối cãi”.

Theo lãnh đạo các địa phương, thật chạnh lòng khi so sánh mức thu nhập cả chục triệu đồng/tháng của cán bộ cấp Trung ương, cấp tỉnh, với thu nhập rất thấp của cán bộ, công chức cấp xã, phường. Trong khi chờ đợi những chủ trương, chính sách lớn của Đảng, Nhà nước đối với cán bộ, công chức cấp xã, một số địa phương đã chủ động tìm những giải pháp nâng cao đời sống cho cán bộ, công chức cơ sở như cho vay vốn ưu đãi để tăng gia sản xuất, trợ cấp khó khăn, hỗ trợ một phần bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế. Thế nhưng, những phần việc này chỉ là những giải pháp tạm thời, chưa căn cơ.

Cấp ủy cũng... bán chuyên trách

Không chỉ khó về kinh tế, mệt vì công việc, mà danh phận của cán bộ, công chức cấp xã phường, thôn ấp cũng rất đáng ngại. Theo lãnh đạo các địa phương, sau khi Nghị định số 92/2009/NĐ-CP của Chính phủ được ban hành như thổi vào cuộc sống cán bộ, công chức cấp xã một luồng sinh khí mới. Tuy nhiên, vấn đề tiền lương, các hệ số phụ cấp thì được quy định cụ thể và có tăng hơn so với trước nhưng không đáng kể. Cùng với đó, Nghị định số 114/2003/NĐ-CP ngày 10-10-2003 và Nghị định số 121/2003/NĐ-CP ngày 21-10-2003 được xem là những văn bản pháp quy chính thức công nhận vị trí, vai trò của cán bộ, công chức cấp xã trong hệ thống chính trị, nhưng xem ra cách nhìn nhận, đánh giá vẫn còn thiếu công bằng với đối tượng này. Bất cập nhất có lẽ là chức danh của “cán bộ không chuyên trách”. Nếu ở văn bản trước gọi là “cán bộ không chuyên trách” thì trong Nghị định số 92 lại gọi là “những người hoạt động không chuyên trách”. Tuy nhiên, xét về năng lực chuyên môn, khối lượng công việc được phân công đảm trách, thì “cán bộ không chuyên trách” không thua kém mấy “cán bộ chuyên trách”. Cũng là người làm việc chung một cơ quan mà người thì có bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, người thì không. Cùng hưởng tiền công do ngân sách Nhà nước trả nhưng người thì có “lương”, người chỉ có “phụ cấp”...

Đồng chí Nguyễn Thanh Thuấn, Ủy viên Ban Thường vụ, Trưởng ban Tổ chức Huyện ủy Vị Thủy (Hậu Giang) khẳng định: Đảng mạnh là do đội ngũ cán bộ của Đảng mạnh. Thế nhưng ở cơ sở, các chức danh khối Đảng, như cán bộ UBKT, tuyên giáo, tổ chức, dân vận... đều là cán bộ bán chuyên trách. Cũng đàng hoàng được bầu vào cấp ủy, nhưng thân phận rơi vào cảnh có “danh” mà không có “lợi”. Cán bộ bán chuyên trách không chỉ khó về kinh tế mà còn bị thiệt về lợi ích chính trị; khó cả ở hiện tại và không có triển vọng tương lai.

Ví như ở Thị trấn Khánh Hải (Ninh Hải, Ninh Thuận), đồng chí Trần Thị Tuyết Nhi được bầu vào cấp ủy, là Phó chủ nhiệm UBKT, phụ trách công tác văn phòng, kiêm cán bộ tuyên giáo, dân vận, nhưng chị Nhi chỉ là cán bộ… bán chuyên trách. Hỏi về công việc, chị Nhị thở dài: “Đây thực sự là một bất cập về cơ chế, vì mình có trong cấp ủy mà không có trong biên chế Nhà nước, thì làm sao phát huy hết vai trò lãnh đạo. Hay nói cách khác là cán bộ không chuyên trách rất khó lãnh đạo đội ngũ cán bộ chuyên trách. Đây là một thực tế làm giảm năng lực lãnh đạo của Đảng ở cơ sở”.

Có một thực tế nữa là hiện nay ở nhiều địa phương đang rất bí nguồn cán bộ cơ sở. Trong khi cơ chế “giữ cán bộ” và cơ chế thu hút trí thức trẻ không rõ ràng, nên rơi vào tình trạng mất cán bộ, hụt hẫng nguồn kế cận, kế tiếp ở cơ sở. Hơn thế, “đầu ra”-tức cơ hội phát triển lên các chức vụ cao hơn của cán bộ xã rất khó khăn, bế tắc. Những cán bộ cấp xã có năng lực không thể (hoặc rất khó) phát triển lên cấp huyện, tỉnh do vướng vào Quy định 92 của Ban Tổ chức Trung ương, dẫn tới tình trạng “hết chủ tịch rồi sang bí thư”, đổi chỗ xoay vòng, vừa thui chột động lực phấn đấu của cán bộ cơ sở, vừa dễ dẫn đến tình trạng ì ạch, chậm đổi mới trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo ở cơ sở.

Thực tế cho thấy, đã có không ít những hiện tượng tiêu cực nảy sinh trong cán bộ công chức cấp xã, một phần cũng do điều kiện đời sống khó khăn, do vướng mắc của cơ chế, chính sách. Nhẹ thì là kiểu làm việc cầm chừng, “ăn cắp” thời gian để tranh thủ việc riêng, để “chân trong, chân ngoài”. Nặng thì tham ô, nhũng nhiễu dân, hoặc sử dụng công quỹ sai mục đích dẫn đến vi phạm, phải bị kỷ luật, thậm chí bị lãnh án. Bên cạnh đó, để đáp ứng cho yêu cầu công việc ngày càng cao, bảo đảm việc chuẩn hóa, lớp cán bộ công chức trẻ ở xã, phường, thôn, ấp còn phải nỗ lực phấn đấu học tập để nâng cao trình độ chính trị, chuyên môn. Việc vừa học, vừa làm lại tạo thêm gánh nặng cho cuộc sống vốn đã vất vả, khó nhọc.

Đồng chí Lê Tân Trí, Phó bí thư Đảng ủy, Chủ nhiệm UBKT, kiêm Chủ tịch HĐND Thị trấn Khánh Hải (Ninh Hải, Ninh Thuận), nhận định: “Vẫn biết Đảng, Nhà nước đang nỗ lực tìm kiếm những giải pháp khả thi nhằm từng bước nâng cao chất lượng đời sống cán bộ công chức nói chung, cán bộ công chức cấp xã nói riêng, nhưng việc thực hiện còn chậm, lúng túng, nhiều chủ trương, chính sách chưa thật sự phù hợp. Chúng tôi kỳ vọng vào Hội nghị Trung ương 6 (khóa XII) tới đây sẽ quan tâm đến vấn đề này, nhưng trước hết phải bắt đầu từ việc đổi mới tư duy, nhận thức và ứng xử công bằng hơn với cán bộ công chức cấp xã”.

Có nên duy trì chi bộ cơ quan xã?

Qua khảo sát thực tế, một vấn đề nổi lên đáng băn khoăn, đó là việc thực hiện Hướng dẫn số 10-HD/BTCTW ngày 10-10-2007 của Ban Tổ chức Trung ương và Hướng dẫn số 28-HD/BTCTW ngày 10-10-2014 của Ban Tổ chức Trung ương về “Tổ chức và hoạt động của chi bộ cơ quan xã, phường, thị trấn”… hiện nay đang được vận hành theo lối “mỗi nơi làm một kiểu”. Ví như, tỉnh Hậu Giang có 76 xã, phường, thị trấn, trong đó 55/76 cấp xã có chi bộ cơ quan. Thế nhưng ở tỉnh Bắc Ninh, khi đánh giá hiệu quả mô hình chi bộ cơ quan cấp xã, phường, thị trấn thì có 7/8 ban thường vụ huyện ủy, thị ủy, thành ủy và 17/20 đảng bộ xã, phường, thị trấn đề nghị giải thể mô hình chi bộ cơ quan, vì đã rất cố gắng nhưng hoạt động không phù hợp, kém hiệu quả.

Thực tế ở Đảng bộ xã Đào Thịnh (Trấn Yên, Yên Bái) đã đưa đảng viên ở các chi bộ cơ quan về sinh hoạt tại chi bộ thôn, giúp nắm thông tin hai chiều, xây dựng tác phong gần dân, sát dân cho đội ngũ cán bộ, công chức. Tương tự, chi bộ cơ quan xã Đông Cuông (Văn Yên, Yên Bái) sau khi thành lập mấy năm, đến 2015 cũng đã giải thể vì thấy không phù hợp.

Trao đổi với Phó bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Vị Thắng (Vị Thủy, Hậu Giang) Phạm Văn Hải, chúng tôi được biết, chi bộ cơ quan xã Vị Thắng thành lập tháng 9-2016, nhưng qua một năm hoạt động thấy xuất hiện nhiều bất cập, vì 18 đảng viên là cán bộ công chức xã sinh hoạt ở chi bộ cơ quan xã, nhưng cán bộ bán chuyên trách ở xã lại về sinh hoạt ở chi bộ ấp. Lại nảy sinh thực tế rất khó đánh giá chất lượng đảng viên cuối năm với các đảng viên này và họ cũng chưa thực sự phát huy vai trò trong tham gia xây dựng chi bộ thôn, ấp…

Nhiều ý kiến cho rằng, chi bộ cơ quan xã gồm những đảng viên là cán bộ công chức có chuyên môn nghiệp vụ khác nhau, thậm chí là khác biệt nên rất khó đánh giá, giúp đỡ lẫn nhau trong quá trình sinh hoạt chung. Hơn nữa, không thể có một chi bộ lại ra nghị quyết lãnh đạo đồng thời hàng loạt lĩnh vực, đúng hơn là tất cả các lĩnh vực chuyên môn, các mặt hoạt động của chính quyền, đoàn thể ở xã, phường, thị trấn được. Do vậy, cần tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện mô hình này.

Lãnh đạo các địa phương kiến nghị: Quy định của Trung ương thì cơ sở phải thực hiện, nhưng Trung ương cần có khảo sát, đánh giá kỹ lưỡng trước khi ban hành các quy định; đồng thời phải hướng dẫn, đồng hành để giúp địa phương, cấp dưới dễ vận dụng vào thực hiện, tránh tình trạng “nay thành lập, mai giải thể” gây tâm tư, xáo trộn tâm lý cho cán bộ công chức và tạo ra “gánh nặng” về hành chính cho cơ sở.

Suốt chiều dài hai cuộc chiến tranh cả dân tộc gồng mình hiến dâng xương máu đánh đuổi ngoại xâm, cán bộ cơ sở sẵn sàng “cơm nhà, tù và hàng tổng”, nhưng nay trong điều kiện kinh tế thị trường, không thể duy ý chí nói chuyện xây dựng Đảng, chính quyền cơ sở bằng những lời động viên suông. Tinh thần vượt khó là rất quan trọng, Đảng ta, dân ta có sẵn tình yêu quê hương đất nước trong lòng, nhưng bất kỳ ai cũng không thể để gia đình vợ con thiếu thốn khi mình dành quá nửa thời gian cho tập thể. Nếu gia đình trưởng thôn có hai con đi học thì số phụ cấp cả một năm khoảng hơn 15 triệu đồng cũng chỉ đủ đóng học và chi tiêu nho nhỏ đầu năm học cho các con, trong khi một lao động bình thường ở vùng núi Yên Bái, mỗi ngày đi phụ hồ xây dựng được khoảng 250.000 đồng. Sở dĩ, hiện tại nhiều cán bộ cơ sở còn tha thiết công việc là vì uy danh Đảng ta lớn, nghĩa đảng tình dân sâu đậm. Một mai kinh tế thị trường lan rộng về các vùng quê, nếu không thay đổi cơ chế chính sách đãi ngộ, chúng ta không có cán bộ cơ sở nữa.

“Đơn vị hành chính cấp xã, phường, thôn, ấp giống như phần gốc của cây (cây là hệ thống chính trị). Gốc có kiên cố, chắc chắn thì cây mới vững vàng, phát triển tươi tốt. Do đó, không nên tính toán thiệt hơn với cơ sở. Nếu so với những đầu tư phát triển hiện tại của đất nước, hoặc những dự án kinh tế thất thoát hàng nghìn tỷ đồng trong thời gian qua thì việc chăm lo, chi trả công lao đóng góp cho đội ngũ cán bộ công chức cơ sở thật sự chưa thấm vào đâu. Đã đến lúc cần phải đánh giá một cách đúng mức và đối xử công bằng hơn với cán bộ công chức cấp xã và tương đương”. Đồng chí Nguyễn Minh Trứ, Ủy viên Ban Thường vụ, Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Ninh Thuận

Nhóm PV

(còn nữa)