Cụ Đặng Thị Dậu lập gia đình với cụ Hoàng Văn Ất (người cùng xã) và sinh được ông Hoàng Văn Hợi. Cụ Ất mất sớm, cụ Dậu một mình nuôi con. Năm 1946, ông Hợi tham gia cách mạng, bị địch bắn chết, sau này được công nhận liệt sĩ (năm 1999). Ngày ấy, vợ ông Hợi còn trẻ, lại chưa có con nên đã xin phép cụ Dậu cho về ở với mẹ đẻ, sau đó tái giá. Năm 1950, được sự đồng ý của gia đình nhà chồng, cụ Dậu xin ông Đặng Xuân Tùy là con của anh trai cụ Dậu, khi đó 14 tuổi về làm con nuôi. Năm 1954, cụ Dậu cưới vợ cho ông Tùy. Sau đó, vợ chồng ông Tùy sinh được 3 người con gái. Năm 1959, cụ Dậu qua đời và để lại di chúc cho vợ chồng ông Tùy được quyền thừa kế diện tích nhà đất cụ để lại. Năm 1965, ông Tùy nhập ngũ, sau đó hy sinh vào năm 1968. Năm 1986, vợ ông Tùy qua đời, để lại di chúc nhà đất và việc thờ cúng cụ Dậu, cụ Ất, ông Hợi cho người con gái thứ hai là chị Đặng Thị Loan. Năm 1995, chị Loan làm đơn đề nghị xét truy tặng danh hiệu vinh dự Nhà nước Bà mẹ Việt Nam anh hùng cho cụ Dậu. Năm 2007, cụ Dậu chính thức được Đảng, Nhà nước quyết định phong tặng danh hiệu cao quý trên. Tuy nhiên, khi chính quyền địa phương chuẩn bị trao tặng bằng chứng nhận và khoản tiền một lần kèm theo (3 triệu đồng) thì có đơn phản đối của cụ Hoàng Văn Thanh, là em trai cụ Ất.
Biên bản họp ngày 15-5-2017 của UBND xã Vân Phúc (huyện Phúc Thọ, TP Hà Nội) về việc trao-nhận Bằng chứng nhận danh hiệu vinh dự Nhà nước Bà mẹ Việt Nam anh hùng của cụ Đặng Thị Dậu.
Chị Đặng Thị Loan trình bày: “Mẹ tôi đã di chúc cho tôi nhà đất và thờ cúng cụ Dậu, cụ Ất, bác Hợi. Khi sửa lại mộ, tôi là người trực tiếp làm, đã xin ý kiến và được cụ Thanh đồng ý. Tôi cũng được biết, năm 1960, có người bên nhà chồng của cụ Dậu tranh chấp nhà đất với bố mẹ tôi và tòa án lúc đó đã xử phần thừa kế này thuộc bố mẹ tôi. Đến nay, tôi là người thừa kế, ở trên đất của cụ và phụ trách việc thờ cúng..., nên không có lý gì lại không giao cho gia đình tôi”.
Ngày 15-5-2017, UBND xã Vân Phúc tổ chức hội nghị giải quyết sự việc, có đại diện chi bộ, cụm dân cư nơi cụ Dậu sinh sống và bên nội, bên ngoại của cụ. Tại cuộc họp, ông Hoàng Văn Phong (được bố là cụ Hoàng Văn Thanh ủy quyền) đại diện bên nội của cụ Dậu đã ý kiến: “Sau khi ông Hợi hy sinh, vợ ông Hợi đi lấy chồng vào năm 1955. Năm 1959, cụ Dậu mất, nội tộc chôn cất, ông Mùi (cháu bên nội) đứng đầu ma. Hiện nay, nội tộc quản lý trông nom mồ mả và thờ cúng nên UBND xã phải trao bằng chứng nhận cho nhà tôi mới là đúng”.
Tại cuộc họp này, bà Chuyền, bà Nhâm, bà Hội, cụ Trác, ông Minh, bà Côi là người cao tuổi, họ hàng của cụ Dậu xác nhận: Cụ Dậu nhận ông Tùy về nuôi và cưới vợ cho ông Tùy; vợ chồng ông Tùy chăm sóc cụ Dậu lúc còn sống, có chôn cất, chịu tang khi cụ mất. Khi cụ Dậu mất, nội tộc có cử ông Mùi chở tang và đứng đầu ma, còn việc chi phí thì không rõ.
Ông Đặng Văn Kiều, Chủ tịch UBND xã Vân Phúc cho biết: “Từ năm 2007 đến nay đã qua 3 nhiệm kỳ lãnh đạo, nhiệm kỳ nào chúng tôi cũng họp hòa giải hai bên nhưng không bên nào chịu nhường bên nào và đều đưa ra lý lẽ của mình nên rất khó cho địa phương”.
Sau khi nhận được đơn của chị Đặng Thị Loan và tìm hiểu sự việc, ngày 7-6-2017, chúng tôi đã phản ánh vướng mắc trên đến Sở Lao động-Thương binh và Xã hội (LĐ-TB&XH) TP Hà Nội. Ngày 23-6-2017, căn cứ quy định tại Mục II, Công văn số 4879/LĐ-TBXH ngày 11-11-1994 của Bộ LĐ-TB&XH về thi hành Nghị định số 176/CP hướng dẫn việc trao bằng, huy chương và khoản tiền một lần đối với Bà mẹ Việt Nam anh hùng quy định: “Trường hợp bà mẹ không còn chồng, con thì người thân gần gũi nhất chịu trách nhiệm thờ cúng, chăm sóc phần mộ bà mẹ đó được trao giữ phần thưởng này”, Sở LĐ-TB&XH TP Hà Nội đã có Công văn số 1825/SLĐTBXH-NCC hướng dẫn UBND huyện Phúc Thọ chỉ đạo Phòng LĐ-TB&XH chủ trì phối hợp với ngành chức năng và UBND xã Vân Phúc kiểm tra, xác minh thông tin về người thân gần gũi nhất chịu trách nhiệm thờ cúng, chăm sóc phần mộ cụ Dậu để giải quyết vấn đề.
Về vụ việc này, luật sư Nguyễn Thu Anh, Văn phòng luật sư Nguyễn Khánh Toàn và các cộng sự cho rằng: “Để xác định được người thân gần nhất chịu trách nhiệm thờ cúng và chăm sóc phần mộ của cụ Dậu thì phải căn cứ vào pháp luật dân sự. Cụ Dậu nhận ông Tùy làm con nuôi thì con nuôi cũng như con đẻ, nếu còn sống sẽ được hưởng thừa kế ngang nhau. Ông Tùy đã mất, thì con của ông Tùy là chị Loan sẽ được hưởng thừa kế, được trao bằng và khoản tiền một lần của cụ Dậu để sử dụng vào việc lo đèn nhang, giỗ, Tết, phần mộ cho cụ”.
Đề nghị các cơ quan chức năng huyện Phúc Thọ sớm phối hợp với UBND xã Vân Phúc để xác minh làm rõ, đồng thời giải thích cho các bên liên quan hiểu quy định của pháp luật, giải quyết dứt điểm vụ việc trong dịp kỷ niệm 70 năm Ngày Thương binh-Liệt sĩ (27-7).
KIM DUNG